Пушкін Аляксандар : другие произведения.

Еўгені Онегін

Самиздат: [Регистрация] [Найти] [Рейтинги] [Обсуждения] [Новинки] [Обзоры] [Помощь|Техвопросы]
Ссылки:
Школа кожевенного мастерства: сумки, ремни своими руками
 Ваша оценка:
  Аляксандар Пушкін
  Еўгені Онегін
  Прысвячэнне
  ГЛАВА ПЕРШАЯ
  ГЛАВА ДРУГАЯ
  ГЛАВА ТРЭЦЯЯ
  ГЛАВА ЧАЦВЁРТАЯ
  ГЛАВА ПЯТАЯ
  ГЛАВА ШОСТАЯ
  ГЛАВА СЁМАЯ
  ГЛАВА ВОСЬМАЯ
  
  
  Pétri de vanité il avait encore plus de cette espèce d’orgueil qui fait avouer avec la même indifférence les bonnes comme les mauvaises actions, suite d’un sentiment de supériorité peut-être imaginaire.
  
  Tiré d’une lettre particuliére.*
  
  
  
  * Празмеру самазакаханы, ён вылучаўся яшчэ той асаблівай гордасцю, якая прымушае з аднолькавай абыякавасцю прызнавацца як у добрых, так і ў благіх учынках, - вынік пачуцця перавагі, магчыма, уяўнага.
  
  З прыватнага ліста.
  Прысвячэнне
  
  Не горды свет пацешыць маю,
  
  Сяброўству ўважліваму рад,
  
  Табе я слова прысвячаю
  
  І аддаю яго ў заклад,
  
  Як вартае душы музычнай,
  
  Душы, ў якой агонь святы
  
  Паэзіі жывой, крынічнай,
  
  Высокіх дум і прастаты;
  
  Ды так і быць – рукой крытычнай
  
  Прымі ты збор стракатых глаў,
  
  Крыху і смешных, і журботных,
  
  Узвышаных, простанародных,
  
  Нядбалы плён натхнёных спраў,
  
  Бяссоніц, лёгкіх хваляванняў,
  
  Няспелых год майго жыцця,
  
  Разваг, халодных назіранняў
  
  І горкіх метак пачуцця.
  
  
  ГЛАВА ПЕРШАЯ
  
  
  
  Спяшаецца і жыць і адчуваць
  
  Князь Вяземскі
  
  
  
  I
  
  Мой дзядзька правіл без заганы,
  
  Калі не жартам занямог,
  
  Усіх прымусіў да пашаны
  
  І лепей выдумаць не мог.
  
  Другіх той прыклад навучае;
  
  Ды, божа мой, нуда якая
  
  Пры хворым дзень і ноч сядзець,
  
  Не адыходзіцца, нудзець!
  
  Прытворства нізкае якое
  
  Напаўжывога забаўляць,
  
  Яму падушкі папраўляць,
  
  І лекі падаваць з тугою,
  
  Ды моўчкі думаць пра сабе:
  
  «Калі ўжо возьме чорт цябе!»
  
  
  
  II
  
  Гуляка малады імчаўся
  
  Да дзяздькі з думкаю такой,
  
  Ён з ласкі боскае застаўся
  
  Як спадчыннік радні ўсёй.
  
  Сябры Людмілы і Руслана,
  
  З героем гэтага рамана
  
  Без лішніх слоў, у гэты-ж час,
  
  Дазвольце пазнаёміць вас:
  
  Онегін, мы з ім сябравалі,
  
  Узрос на беразе Невы,
  
  Дзе можа, мой чытач, і вы
  
  Радзіліся ці красавалі;
  
  Калісь і мы гулялі там,
  
  Ды толькі поўнач шкодзіць нам.
  
  
  
  ІІІ
  
  Сумленна службу адбываўшы,
  
  З пазычак бацька існаваў,
  
  Па тры балы на год даваўшы,
  
  Усё прапіў і прагуляў.
  
  Еўгені гора ведаў мала:
  
  Madame малога даглядала,
  
  Пасля Monsieur яе змяніў;
  
  Хлапчук гарэзны, мілы быў.
  
  Monsieur l’Abbé*
  
  , француз убогі,
  
  Каб лішніх мук хлапчук не знаў, —
  
  Навукаю не дакучаў,
  
  Не вельмі быў мараллю строгі,
  
  Вымоў бясконцых не рабіў
  
  І ў Летні сад гуляць вадзіў.
  
  
  
  IV
  
  Калі-ж юнацкіх дзён мяцежных
  
  Прышла Еўгенію пара,
  
  Пара надзей і мар бязмежных,
  
  Monsieur пратурылі з двара.
  
  Онегіна выхоўваць годзе;
  
  І ён падстрыжаны па модзе,
  
  Як Dandy** лонданскі адзет –
  
  З’яўляецца ў высокі свет.
  
  Ён па-французску дасканала
  
  Мог размаўляць і мог пісаць;
  
  Мазурку лягка танцаваць
  
  І адбіваць паклон нядбала;
  
  Чаго-ж яшчэ? І свет рашыў,
  
  Што ён разумны, мілы быў.
  
  
  
  V
  
  Мы ўсе вучыліся патроху
  
  Таму-сяму, абы адбыць,
  
  Дык выхаваннем, дзякуй богу,
  
  У нас нікога не здзівіць.
  
  Онегін быў на думку многіх
  
  (Рашучых суддзяў, нават строгіх)
  
  Вучоны хлопец, хоць педант:
  
  Меў надзвычайны ён талант
  
  У часе гутаркі сардэчнай
  
  Пра ўсё крыху паразважаць,
  
  З вучоным выглядам маўчаць
  
  Заўсёды пры размове спрэчнай,
  
  І выклікаць усмешку дам
  
  Агнём раптоўных эпіграм.
  
  
  
  VI
  
  Латынь з даўнейшай выйшла ролі:
  
  Дык, калі праўду вам сказаць,
  
  Ён у латыні знаў даволі,
  
  Каб эпіграфы разбіраць,
  
  Пагаварыць аб Ювенале,
  
  У канцы ліста паставіць vale***,
  
  Хоць не дакладна, прыгадаць
  
  Мог з Энеіды сказаў пяць.
  
  Ён парушыць не меў ахвоты
  
  Гісторыі архіўны пыл –
  
  Старое тло старых магіл,
  
  Але былыя анекдоты
  
  Ад Ромула да нашых дзён
  
  У памяці захоўваў ён.
  
  
  
  VII
  
  Не павяла яго надзея
  
  Да паэтычных мар, трывог,
  
  Ён ямб адрозніць ад харэя,
  
  Як мы ні біліся, не мог.
  
  Гамера лаяў, Феакрыта,
  
  Але чытаў Адама Сміта
  
  І знаўцай стаўся неблагім,
  
  І разважаць умеў аб тым,
  
  Як лад дзяржавы расцвітае
  
  І як мацнее, і чаму
  
  Не трэба золата яму,
  
  Калі прадукт звычайны мае.
  
  Не верыў бацька ў гэты лад
  
  І аддаваў зямлю ў заклад.
  
  
  
  VIIІ
  
  Усё, што ведаў наш Еўгені,
  
  Не ўзяўся-б я пералічыць;
  
  Ды ў чым ён быў сапраўдны гені,
  
  Чаму мог іншых навучыць,
  
  Што з дзён малых яго займала,
  
  Пакутаю і шчасцем стала,
  
  Што асвятляла, як прамень,
  
  Яго ляноты кожны дзень, -
  
  Была навука пра каханне,
  
  Каторую ўслаўляў Назон,
  
  За што дажыў да сумных дзён
  
  І горам горкага выгнання
  
  Закончыў век мяцежны свой
  
  Ён у Малдавіі глухой.
  
  
  
  IX
  
  . . . . . . . . . . . . . . . . . .
  
  . . . . . . . . . . . . . . . . . .
  
  . . . . . . . . . . . . . . . . . .
  
  
  
  X
  
  Як ён маніць наўчыўся рана,
  
  Таіць надзею, раўнаваць,
  
  Прымусіць верыць нечакана,
  
  Ці зноў не верыць прымушаць.
  
  Маркотным, радасным з’яўляцца,
  
  Ці добрым, ці благім здавацца!
  
  Як пранікнёна мог маўчаць,
  
  Як мог прыгожа размаўляць!
  
  Як ён лісты пісаў нядбала!
  
  Як ён, захоплены адным,
  
  Мог аб сабе забыць зусім!
  
  Як неспакойна вока ззяла,
  
  Як сарамліва, а парой
  
  Слухмянай бліскала слязой!
  
  
  
  XI
  
  Як мог ён новым быць самохаць,
  
  Жартуючы, дзяўчо здзіўляць,
  
  Адчаем робленым палохаць,
  
  Ліслівым словам забаўляць,
  
  Лавіць часы замілавання
  
  І недаверлівасць дазвання
  
  Развагай, страсцю разбураць,
  
  Міжвольнай прыязні чакаць,
  
  Прасіць і вымагаць прызнання,
  
  Падслухаць сэрца першы гук,
  
  Не выпускаць ахвяры з рук,
  
  Аж да таемнага спаткання
  
  І потым ёй, каторы раз,
  
  Даваць бязлітасны адказ!
  
  
  
  XII
  
  Як рана мог ён непакоіць
  
  Красуняў мары, сэрцы іх!
  
  Калі ж ён браўся супакоіць
  
  Залётных ворагаў сваіх,
  
  Як нішчыў словы іх пустыя!
  
  А пасткі ставіў ім якія!
  
  А вы, жанатыя даўно,
  
  Вы з ім сябры, вы з ім адно:
  
  Яго і хітры муж запросіць,
  
  І ўсе Онегіну сябры,
  
  І недаверлівы стары,
  
  І той, што горда рогі носіць,
  
  Што задаволены сабой,
  
  Абедам, жонкаю сваёй.
  
  
  
  XIII, XIV
  
  . . . . . . . . . . . . . . . . . .
  
  . . . . . . . . . . . . . . . . . .
  
  . . . . . . . . . . . . . . . . . .
  
  
  
  XV
  
  Бывала, ён яшчэ ў пасцелі:
  
  Яму запіскі шлюць сябры.
  
  Што? Запрашэнні прыляцелі?
  
  Так, запрашэнні. Цэлых тры:
  
  Там баль дарослых, там дзіцячы.
  
  Куды ж гуляка мой паскача?
  
  Усіх наведае ці не?
  
  Але. Нікога не міне.
  
  Пакуль жа ў ранішнім уборы,
  
  Надзеўшы модны белівар,
  
  Онегін едзе на бульвар,
  
  І там гуляе на прасторы,
  
  Адтуль, у пэўны час, брэгет
  
  Яго пакліча на абед.
  
  
  
  XVI
  
  У сані наш герой сядае.
  
  Ужо сцямнела на двары;
  
  «Пайшоў, пайшоў!» – і срэбрам ззяе
  
  Снег на бабровым каўняры.
  
  К Talon імчыць: ён цвёрда знае,
  
  Каверын там яго чакае,
  
  Зайшоў: і ўгору корак скок,
  
  Віна імклівы пырснуў сок.
  
  І roast-beef перад ім прынадны,
  
  І труфлі, – хто не каштаваў
  
  Найлепшае з французскіх страў! –
  
  І страсбургскі пірог выдатны,
  
  Між сырам лімбургскім жывым
  
  І ананасам залатым.
  
  
  
  XVII
  
  ‘Шчэ смага з келіхаў жадае
  
  Заліць гарачы тлушч катлет,
  
  Ды ім брэгет апавяшчае,
  
  Што хутка мае быць балет.
  
  Тэатра крытык дасканалы,
  
  Прыхільнік, хоць не вельмі сталы,
  
  Красы чароўнае актрыс,
  
  Заўжды жаданы госць куліс,
  
  Імчыць Онегін да тэатру,
  
  Дзе кожны, вольная душа,
  
  Гатовы ганіць Entrechat****,
  
  Высмейваць Федру, Клеапатру,
  
  Маіну зваць (дзеля таго,
  
  Каб толькі чуць маглі яго).
  
  
  
  XVIII
  
  О, край чароўны! Там даволі,
  
  Сатыры смелы уладар,
  
  Грымеў Фанвізін, сябра волі,
  
  І Княжніна нясталы дар.
  
  Там Озераў, мінулым часам,
  
  Дзяліў з Сямёнаваю разам
  
  Даніны воплескаў і слёз;
  
  Каценін там высока ўзнёс
  
  Карнеля гені, сонцу роўны;
  
  Там вёў Шахоўскі за сабой
  
  Уласных п’ес шумлівы рой,
  
  Дзідло меў поспех безумоўны,
  
  Там, там у засені куліс
  
  Я маладосць правёў калісь.
  
  
  
  XIX
  
  Мае багіні дарагія!
  
  Што з вамі? Дайце мне адказ:
  
  Ці вы ўсё тыя? ці другія,
  
  Змяніўшы, не зацьмілі вас?
  
  Ці ўчую зноў я вашы хоры,
  
  Ці ўбачу рускай Тэрпсіхоры
  
  Палёт, што выканан з душой?
  
  Ці, можа, вас не знойдзе мой
  
  На сумнай сцэне позірк сумны,
  
  І на чужы навёўшы свет
  
  Расчараваны свой ларнет,
  
  Глядач нядбалы, легкадумны,
  
  Без слоў я буду пазяхаць
  
  І пра былое ўспамінаць?
  
  
  
  XX
  
  Тэатр паўнюткі: ложы ззяюць;
  
  Партэр і крэслы – ўсё кіпіць;
  
  Вось і заслону падымаюць,
  
  Яна ўзвілася і шуміць,
  
  Ў хусцінкі лёгкія прыбрана,
  
  Стаіць, смычком зачаравана,
  
  Сярод натоўпу німф адна
  
  Істоміна; нагой яна
  
  Кранаецца падлогі квола,
  
  Другою кола абвяла,
  
  І раптам скок, і паплыла,
  
  Плыве, як пух ад губ Эола;
  
  То стан звіе, то развіе,
  
  То хуткай ножкай ножку б’е.
  
  
  
  XXI
  
  Шум воплескаў. Ён уваходзіць,
  
  Між крэслаў па нагах ідзе,
  
  Ларнет на ярусы наводзіць,
  
  На ложы дам, але нідзе
  
  Не задаволіўся ні ўборам,
  
  Ні тварамі, на ўсё з дакорам
  
  Глядзіць Онегін, наш герой;
  
  З мужчынамі вакол, як свой,
  
  Ён прывітаўся і на сцэну
  
  Пасля няўважліва зірнуў
  
  І адвярнуўся, пазяхнуў,
  
  Сказаўшы: “час усіх на змену;
  
  Балеты доўга я трываў,
  
  Але й Дзідло старэць пачаў”.
  
  
  
  XXII
  
  Яшчэ амуры, чэрці, гномы
  
  На сцэне скачуць і шумяць;
  
  Яшчэ і лёкаі ад стомы
  
  На футрах ля пад’езда спяць;
  
  Яшчэ на хвілю не змаўкалі
  
  Кашляць і тупацець у залі;
  
  Яшчэ ў тэатры, на двары
  
  Усюды свецяць ліхтары;
  
  Яшчэ, пазябшы, б’юцца коні
  
  Ў чаканні нудным зноў і зноў.
  
  І лаюць возчыкі паноў,
  
  Ля вогнішчаў б’ючы ў далоні -
  
  А ўжо Онегін выйшаў вон;
  
  Дамоў адзецца едзе ён.
  
  
  
  XXIII
  
  Ці намалюю я праўдзіва
  
  Героя ціхі кабінет,
  
  Дзе ён у гэты час імкліва
  
  Адзет, раздзет, ды зноў адзет?
  
  Усё, чым Лондан прамысловы
  
  Капрызу дагадзіць гатовы,
  
  Што па Балтыйскіх хвалях сам
  
  За лес і сала возіць нам,
  
  Усё, што вынайшаў за грошы
  
  Парыж, славуты на ўвесь свет, -
  
  Усё сабраў у кабінет
  
  Сын бесклапотнае раскошы,
  
  Выдатны выхаванца мод,
  
  Мудрэц у восемнаццаць год.
  
  
  
  XXIV
  
  Янтар на люльках, што з Царграда,
  
  Фарфор ды бронза на стале,
  
  Найпрыямнейшая прынада –
  
  Духі ў гранёным хрустале;
  
  Грабёнкі, пілачкі стальныя,
  
  Нажніцы простыя, крывыя,
  
  Яшчэ б, напэўна, там знайшоў
  
  Для ногцяў шчоткі, для зубоў,
  
  Русо (звяртаю вашу ўвагу)
  
  Не разумеў, як шчоткай Грым
  
  Мог чысціць ногці перад ім,
  
  Лічыў такое за знявагу
  
  Тут абаронца волі й праў
  
  Зусім не слушна крыўдаваў.
  
  
  
  XXV
  
  Быць можна сталым чалавекам
  
  І ногці даглядаць заўжды:
  
  Не след дарма спрачацца з векам,
  
  Дзе звычай дэспат грамады.
  
  Еўгені мой, другі Чадаеў,
  
  Каб свет ва ўбор яго не лаяў,
  
  У гэтай справе быў педант
  
  І тое, што завецца франт.
  
  Ён прыхарошваўся без меры,
  
  Калі ж люстэрка пакідаў,
  
  То быў падобны, я б сказаў,
  
  Да легкадумнае Венеры,
  
  Прыбранай на мужчынскі лад,
  
  Перад яздой на маскарад.
  
  
  
  XXVI
  
  Найвыдатнейшым туалетам
  
  Я б прысвяціў дакладны твор,
  
  Калі б перад вучоным светам
  
  Тут апісаў ягоны ўбор;
  
  Была б пашана мне і слава,
  
  Пісаць мая, нарэшце, справа;
  
  Ды панталоны, фрак, жылет –
  
  Па-руску іх не чуў паэт;
  
  Я тут віну прызнаць гатовы,
  
  Што ўжо і так, не першы раз
  
  Мой бедны вершаваны сказ
  
  Засмечваюць чужыя словы,
  
  Хоць і чытаў (бяда мая)
  
  Акадэмічны Слоўнік я.
  
  
  
  XXVII
  
  Ды ў нас не гэтае на мэце:
  
  Мы лепей баль апішам той,
  
  Куды ў сваёй ямской карэце
  
  Ужо імчыць Онегін мой.
  
  Перад патухшымі дамамі
  
  Караты свецяць ліхтарамі,
  
  Санлівай вуліцы спакой
  
  Яны ўпрыгожваюць сабой,
  
  На снег кідаючы праменні;
  
  Увесь у плошках, ззяе дом
  
  Вясёлым радасным святлом;
  
  Снуюць па светлых вокнах цені,
  
  Мільгаюць профілі гадоў
  
  І дам, і модных дзівакоў.
  
  
  
  XXVIII
  
  Не затрымаўся ў сенцах новых,
  
  Мінуў швейцара мой герой,
  
  Узбег па сходках мармуровых,
  
  Паправіў валасы рукой,
  
  Зайшоў. Народу поўна ў залі;
  
  Музыкі ўжо амаль прысталі;
  
  Мазуркаю заняты ўсе;
  
  Баль ува ўсёй грыміць красе;
  
  Чуць шпораў звонкае трымценне;
  
  Мільгаюць ножкі мілых дам;
  
  Зм імі сочыць тут і там
  
  Гарачы позірк захаплення,
  
  І глушыць скрыпак дружны хор
  
  Жанок зайздросны нагавор.
  
  
  
  XXIX
  
  Любіў я ў дні былых жаданняў
  
  На свецкі баль наш учашчаць;
  
  Там знойдзеш месца для прызнанняў
  
  І зможаш ліст свой перадаць.
  
  О вы, шаноўныя супругі,
  
  Вам прапаноўваю паслугі;
  
  Прашу заўважыць гэты сказ:
  
  Хачу я папярэдзіць вас.
  
  А вам, жанкі, сачыць параю
  
  І даглядаць дачок, як след:
  
  Трымайце проста свой ларнет!
  
  А не – бяда… Папераджаю!
  
  Я гэтае таму пішу,
  
  Што сам даўно ўжо не грашу.
  
  
  
  XXX
  
  Але, на гульні, на каханне
  
  Я шмат жыцця свайго згубіў!
  
  Была б прыстойнасць у пашане,
  
  Дагэтуль балы б я любіў.
  
  Люблю я гульні маладосці
  
  І шум, і выбух весялосці,
  
  І дам уборы бачыць рад;
  
  Люблю іх ножкі; ды наўрад
  
  Ці знойдзецца ў Расіі цэлай
  
  Тры пары стройных дамскіх ног.
  
  Ах! доўга я забыць не мог
  
  Дзве ножкі!.. Сумны, схаладзелы,
  
  Усё іх помню я, і ў сне
  
  Яны хвалююць сэрца мне.
  
  
  
  XXXI
  
  Закінуты ў краі глухія,
  
  Калі ўжо ты забудзеш іх?
  
  Ах, ножкі! Дзе ж вы, дарагія?
  
  Па кветках ходзіце якіх?
  
  На ўсходзе вырасшы пяшчотным,
  
  На снезе поўначы халодным
  
  Вы не пакінулі слядоў:
  
  Любілі мяккіх дываноў
  
  Вы дарагое дакрананне.
  
  Ці не для вас я забываў
  
  Жаданне славы, прагу спраў
  
  І край бацькоўскі, і выгнанне?
  
  Ды знік юнацкі светлы свет –
  
  Як на лугах ваш лёгкі след.
  
  
  
  XXXII
  
  Дыяны грудзі, шчокі Флоры –
  
  Каго краса іх не кране!
  
  Ды толькі ножка Тэрпсіхоры
  
  Больш да спадобы будзе мне.
  
  Яна, прыемная такая,
  
  Узнагароду абяцае,
  
  Умоўнай вабячы красой
  
  Жаданняў, парыванняў рой.
  
  Люблю яе, мой друг Эльвіна,
  
  Пад доўгім абрусом сталоў,
  
  Вясной на мураве лугоў,
  
  Зімой на чыгуне каміна,
  
  У залі на паркетным шкле
  
  І каля мора на скале.
  
  
  
  XXXIII
  
  Я памятаю гоман хваляў
  
  Перад навалаю марской,
  
  Што набягалі з хмарных даляў
  
  З любоўю легчы ў ногі ёй!
  
  Як прагнуў вуснамі сваімі
  
  Крануцца ног я разам з імі!
  
  Ніколі я ў былыя дні
  
  Не прагнуў цалаваць ані
  
  З такім пакутным парываннем
  
  Ні вусны маладых Армід,
  
  Ні ружы полымных ланіт,
  
  Ні персі, поўныя жаданнем,
  
  Ніколі, не, пачуццяў рой
  
  Так не паліў душы маёй!
  
  
  
  XXXIV
  
  Другія дні я памятаю!
  
  Бывала ў марах дарагіх
  
  Рукамі стрэмя я трымаю…
  
  І адчуваю ножку ў іх;
  
  Зноў уяўленне закіпае,
  
  Зноў дотык ножкі распаляе
  
  У схаладнелым сэрцы кроў,
  
  Ізноў туга, каханне зноў!
  
  Ды кіну вершамі сваімі
  
  Красуняў гордых славіць я;
  
  Яны не варты пачуцця,
  
  Ні песень, што атхнёны імі;
  
  Паводзіны красуняў тых
  
  Здрадлівыя… як ножкі іх.
  
  
  
  XXXV
  
  Што ж мой герой? Імчыць санлівы
  
  Адпачываць у родны дом:
  
  Збуджае Пецербург шумлівы
  
  Світальны барабана гром
  
  Устаў купец, ідзе разносчык,
  
  На біржу валачэцца возчык,
  
  З пасудкам охцінка бяжыць,
  
  Пад ёй марозны снег рыпіць.
  
  Прачнуўся дзень прыемны, новы.
  
  Блакітны дым ад каміноў
  
  Слупамі да нябёс пайшоў,
  
  І хлебнік немец, і ўжо не раз
  
  Свой адчыняе васісдас.
  
  
  
  XXXVI
  
  Ды, балем стомлены шумлівым,
  
  Спаць кладучыся раніцой,
  
  Спакойна спіць юнак шчаслівы,
  
  Дзіця раскошы, мой герой
  
  Прачнецца позна ён, і знае,
  
  Што сёння зноў яго чакае
  
  Той самы распарадак дня –
  
  Той клопат, тая ж мітусня,
  
  Аднак Еўгені, вучань моды,
  
  Ці ведаў шчасце без трывог
  
  Сярод сардэчных перамог,
  
  Сярод штодзённай асалоды?
  
  Сярод гулянак і піроў
  
  Ці ладна жыў, ці быў здароў?
  
  
  
  XXXVII
  
  Пачуцці рана ў ім завялі;
  
  Яму абрыдзеў свету шум;
  
  Красуні доўга не займалі
  
  Яго штодзённых мар і дум;
  
  Яго стаміць паспелі здрады;
  
  Ён і сябрам ужо не рады,
  
  Таму, што не заўсёды ж мог
  
  Beef-steaks***** і страсбургскі пірог
  
  Шампанскім заліваць заўзята,
  
  Не мог на слова сыпаць два,
  
  Калі балела галава;
  
  І хоць хлапец быў зухаваты,
  
  Ды зненавідзеў пад канец
  
  Ён бойку, шаблю і свінец.
  
  
  
  XXXVIII
  
  Хвароба, нам яе прычыну
  
  Даўно ўжо адшукаць пара,
  
  Зусім падобная да спліну,
  
  Альбо па-нашаму хандра,
  
  Ім авалодала патроху;
  
  Застрэліцца ён, дзякуй богу,
  
  Паспрабацаць не пажадаў;
  
  Але й жыцця не шкадаваў,
  
  Як Child-Harold****** заўжды маркотны
  
  Сярод людзей з’яўляўся ён,
  
  Ні плётак свету, ні бастон,
  
  Ні позірк любы і пяшчотны,
  
  Нішто не кратала яго,
  
  Ён уцякаў ад усяго.
  
  
  
  XXXIX. XL. XLI
  
  . . . . . . . . . . . . . . . . . .
  
  . . . . . . . . . . . . . . . . . .
  
  . . . . . . . . . . . . . . . . . .
  
  
  
  XLII
  
  Вялікасвецкае сваволі
  
  Сяброўкі! Вас пакінуў ён;
  
  І праўда тое, што даволі
  
  Абрыдзеў нам вышэйшы тон;
  
  Хоць, можа, разумее дама
  
  Не кепска Сея і Бентама,
  
  Але размова гэтых дам
  
  Здаецца недарэчнай нам;
  
  А да таго ж яны святыя,
  
  Разумныя, адно зважай,
  
  Прыстойныя, хоць адбаўляй,
  
  Недасягальныя такія
  
  Для самаўпэўненых мужчын,
  
  Што выгляд іх раджае сплін.
  
  
  
  XLIII
  
  І вы, красуні маладыя,
  
  Якіх імчаць у позні час
  
  Па бруку коні вараныя,
  
  Пакінуў мой герой і вас.
  
  Ад асалод ён адцураўся,
  
  Замкнуўся ад усіх, узяўся
  
  З нуды за творчае сціло
  
  Еўгені, ды не тут было,
  
  Упартай працы ён не ведаў
  
  І ведаць, пэўна, не жадаў,
  
  Пакуты творчай не зазнаў
  
  І не прабіўся ў цэх паэтаў,
  
  Якіх хваліць ці ганіць грэх,
  
  Бо гэта й мой таксама цэх.
  
  
  
  XLIV
  
  Ды зноўку, ад нуды шалёнай
  
  Дзён аднастайных і пустых,
  
  Засеў ён – з мэтаю хвалёнай
  
  Вучыцца розуму ў другіх;
  
  Заставіў кнігамі паліцу,
  
  Ён жыццятворчую крыніцу
  
  Шукаў у іх, ды скрозь адна
  
  Альбо туга, альбо мана.
  
  На ўсіх іх розныя верыгі;
  
  Старое старае зусім,
  
  Здаецца новае старым.
  
  Ён, як жанчын, пакінуў кнігі,
  
  І шарфы з пыльнай іх сям’ёй
  
  Завесіў чорнаю тафтой.
  
  
  
  ХLV
  
  Як ён, паставіўся нядбала
  
  І я да свецкіх тлумных спраў,
  
  Нас прыязнь шчырая з’еднала
  
  У тыя дні. Я ўпадабаў
  
  У ім да мар жывую прагу.
  
  Яго халодную развагу,
  
  Ягоны розум палюбіў.
  
  Я злосны, ён пахмуры быў:
  
  Жаданні занядбалі разам:
  
  Жыццё стамляла роўна нас;
  
  Агонь у нашых сэрцах згас;
  
  Чакала ўперадзе тымчасам
  
  І нас, і нашу маладосць
  
  Людзей, сляпога лёсу злосць.
  
  
  
  XLVI
  
  Хто жыў і думаў, той не можа
  
  Душой не зневажаць людзей;
  
  Хто сэрца меў, таго трывожа
  
  Былая здань былых надзей:
  
  Той захапляцца даўна кінуў,
  
  Таму гадзюка успамінаў
  
  Нідзе спакою не дае.
  
  Вось гэта ўсё і надае
  
  Цікавы, шчыры тон размове.
  
  Онегіна спачатку я
  
  Не разумеў; але пасля
  
  Прывык да едкіх слоў у мове,
  
  Да жартаў з ядам папалам,
  
  Да злосці змрочных эпіграм.
  
  
  
  XLVII
  
  Як часта летняю парою,
  
  Калі заліта спрэс святлом
  
  Начное неба над Невою,
  
  Вада вясёлым ззяе шклом,
  
  Не адбіваючы Дыяны,
  
  Згадаўшы даўнія раманы,
  
  Згадаўшы даўнюю любоў,
  
  Усхваляваныя ізноў,
  
  Пілі маўкліва, закахана
  
  Начы прыемны подых мы.
  
  Як вязня соннага з турмы
  
  У лес аднёслі-б нечакана,
  
  Так нашай мары светлы сон
  
  Адносіў нас да даўніх дзён.
  
  
  
  XLVIII
  
  Душою ў даўняе ўлюбёны,
  
  Руку паклаўшы на граніт,
  
  Стаяў Еўгені задумёны,
  
  Як апісаў сябе пііт.
  
  Скрозь ціха, толькі вартавыя
  
  Пераклікаліся начныя;
  
  Ды колаў грукат, гулкі крок
  
  З Мільённай далятаў здалёк;
  
  І лодку, што на відавоку,
  
  Паволі несла ўдаль рака:
  
  Нас вабіў тонкі гук ражка
  
  І песня вольная здалёку...
  
  Ды больш прыемным я ўяўляў
  
  Напеў Таркватавых актаў!
  
  
  
  XLIX
  
  Адрыятычныя прыбоі,
  
  О Брэнта! поўны чыстых дум,
  
  У шчырым песенным настроі,
  
  Я ўчую ваш чароўны шум!
  
  Сяяты для ўнукаў Апалона,
  
  Па гордай ліры Альбіона
  
  Ён мой знаёмы, блізкі мой.
  
  Красу Італіі начной
  
  Адчую я тады на волі,
  
  З венецыянкай маладой.
  
  То ціхаю, то гаваркой,
  
  Ў таемнай плывучы гандоле;
  
  З ёй равам я зазнаць гатоў
  
  Петраркі мову і любоў.
  
  
  
  L
  
  Хаджу в тугою каля ўзмор’я.
  
  Аб лёсе дбаючы сваім;
  
  Чакаю волі і надвор’я,
  
  Зайздрошчу ветразям марскім.
  
  Калі, калі, пазбыўшы гора,
  
  На бурапенных хвалях мора
  
  Зазнаю волю, кран другі?
  
  Пара пакінуць берагі
  
  Мне непрыязнае стыхіі,
  
  І ў сіняй завадзі марской,
  
  Пад небам Афрыкі маёй
  
  Аб змрочнай уздыхаць Расіі,
  
  Дзе я пакутваў, дзе кахаў.
  
  Дзе рана сэрца пахаваў.
  
  
  
  LI
  
  Наведаць край чужы са мною
  
  Онегін быў ужо гатоў;
  
  Ды толькі лёс сваёй рукою
  
  На доўгі тэрмін нас развёў.
  
  Тады ягоны бацька хворы
  
  Якраз памёр, і крэдыторы
  
  Атакавалі ўраз яго.
  
  Адрокся ён ад усяго:
  
  Ён ненавідзеў суд пракляты,
  
  Судзіцца не жадаў зусім,
  
  Адрокся спадчыны, і ў тым
  
  Вялікае не бачыў страты,
  
  Ці, можа быць, прачуў здалёк.
  
  Што родны дзядзька ў ложак злёг.
  
  
  
  LII
  
  Ды атрымаў ён неўзабаве
  
  Ад управіцеля даклад,
  
  Што дзядзька і на самай справе
  
  З ім развітацца быў бы рад.
  
  Еўгені прачытаў пасланне
  
  Маркотнае, і на спатканне
  
  З чарговай поштай паскакаў
  
  І ўжо наперад пазяхаў,
  
  Быў дзеля спадчыны гатовы
  
  Ён на нуду, прытворства, зман
  
  (І тым пачаў я свой раман);
  
  Ды, прыскакаўшы ў кут вясковы,
  
  Цяжкое долі не зазнаў,
  
  Бо бацька на стале ляжаў.
  
  
  
  LIII
  
  Ляжаў нябожчык нерухома;
  
  З усіх бакоў ён пасклікаў
  
  Сяброў і ворагаў, вядома,
  
  Аматараў хаўтурных спраў.
  
  Яго як трэба пахавалі,
  
  Папы і госці балявалі.
  
  Пілі і елі, а тады
  
  Раз’ехаліся хто куды.
  
  Воск мой герой жыхар вясковы,
  
  І поўнамоцны гаспадар,
  
  Лясоў, заводаў уладар,
  
  Нядаўна вораг найсуровы
  
  Парадку, ён сягоння рад,
  
  Што жыць пачаў на іншы лад.
  
  
  
  LIV
  
  Два дні яму здаваўся новы
  
  І ціхі плёскат ручая,
  
  І зацень змрочнае дубровы,
  
  І вока лашчыла ралля,
  
  На трэці—гай, узгорак, далі
  
  Яго ўжо болей не займалі;
  
  А потым выклікалі сон;
  
  Пасла выразна ўбачыў ён,
  
  Што весялосці ў вёсцы мала,
  
  Хоць тут ні вуліц, ні сяброў,
  
  Ані палацаў, ні пляцоў.
  
  Хандра яго і тут чакала,
  
  За ім хадзіла кожны дзень,
  
  Як жонка верная, як цень.
  
  
  
  LV
  
  Радзіўся я для долі мірнай
  
  І для вясковай цішыні,
  
  Для творчых сноў, для песні лірнай,
  
  Яскравейшай у глушыні.
  
  Я дні гулянкам прысвячаю,
  
  Над дзікім возерам блукаю
  
  І far niente мой закон.
  
  Я пакідаю ранкам сон
  
  Ізноў для волі і пяшчоты:
  
  Чытаю мала, доўга сплю,
  
  Крылатай славы не лаўлю.
  
  А ці не гэткія прыгоды,
  
  У ціхай мірнай глушыні,
  
  Зазнаў я ў маладыя дні?
  
  
  
  LVI
  
  Каханне, кветкі, шлях, прысады,
  
  Палі! адданы вам душой.
  
  Заўважыць розніцу я рады
  
  Тут між Онегіным і мной,
  
  Каб мой чытач, ці крытык кплівы,
  
  Ці майстра друку нецярплівы
  
  Паклёпу выдаваць не стаў,
  
  Рыс падабенства не шукаў,
  
  І не зрабіў-бы вывад вольны,
  
  Што напісаў я свой партрэт,
  
  Як Байран, гордасці паэт,
  
  Як быццам мы зусім не здольны,
  
  Пісаць паэмы пра другіх,
  
  А толькі пра сябе саміх.
  
  
  
  LVII
  
  Заўважу: любіць летуценні
  
  Паэтаў палкая сям’я.
  
  Бывала мілыя стварэнні
  
  Мне сніліся, душа мая
  
  Іх шчыры вобраз захавала,
  
  Пасля іх Муза ажыўляла:
  
  Так, бесклапотны, браў за ўзор
  
  У песнях я дзяўчыну гор,
  
  Нявольніц з берагоў Салгіра.
  
  Цяпер, сябры мае, ад вас
  
  Нярэдка гэткі чую сказ:
  
  «Аб кім твая ўздыхае ліра?
  
  Каго з красунь бярэш за ўзор,
  
  Каторай прысвячаеш твор?
  
  
  
  LVIII
  
  Чыім ты позіркам натхнёны?
  
  Хто шчырай прыязню да слёз
  
  Твой спеў расчуліў задумёны?
  
  Каго твой верш высока ўзнёс?»
  
  Дальбог, сябры мае, нікога!
  
  Кахання палкая трывога
  
  Прайшла, я шчасця не зазнаў.
  
  Шчаслівы той, хто спалучаў
  
  З каханнем верш: ён тым падвоіў
  
  Паэзію юнацкіх дзён,
  
  За прыклад меў Петрарку ён,
  
  Пакуты сэрца супакоіў,
  
  І славу залавіў між тым:
  
  Я ж у каханні быў другім.
  
  
  
  LIX
  
  Прайшла любоў; прыходзіць Муза,
  
  Святлее розум, гіне тлум.
  
  Я вольны, прагну зноў саюза
  
  Чароўных гукаў, мар і дум;
  
  Пішу, і сэрца не смуткуе,
  
  Пяро міжволі не малюе,
  
  Каля няскончаных радкоў,
  
  Ні дамскіх ножак, ні галоў;
  
  Агонь пад прысакам не ўспыхне,
  
  Сумую я, але без слёз.
  
  Наперадзе лагодны лёс,
  
  След буры ў сэрцы хутка сціхне:
  
  Тады пачну я твор пісаць,
  
  Не менш, на песень дваццаць пяць
  
  
  
  LX
  
  Я меркаваў пра форму плана,
  
  Пра тое, як героя зваць;
  
  А покуль што майго рамана
  
  Я змог пачатак напісаць:
  
  Перачытаў усё я строга;
  
  Хоць супярэчнасцей і многа,
  
  Ды выпраўляць іх не хачу.
  
  Даніну цэнзару плачу;
  
  І журналістам на знішчэнне
  
  Я працы плён кідаю зноў:
  
  Плыві-ж да неўскіх берагоў
  
  І заслужы, маё стварэнне,
  
  Мне славу, да якой прывык:
  
  І лаянку, і шум, і крык!
  
  
  
  * Пан абат.
  
  ** Франт.
  
  *** Прывітанне.
  
  **** Антраша (балетны прыжок)
  
  ***** Біфштэкс
  
  ****** Чайльд-Гарольд – герой паэмы Байрана
  ГЛАВА ДРУГАЯ
  
  
  
  O rus!
  
  Hor.*
  
  
  
  О Русь!
  
  
  
  І
  
  Сяло, дзе сумаваў Еўгені, -
  
  Куток утульны, ціхі край;
  
  Хто змалку любіць летуценні,
  
  Тут мог знайсці сапраўдны рай.
  
  Стаяў над ціхаю ракою
  
  Ад бур заслонены гарою
  
  Маёнтак; перад ім палі
  
  Скрозь стракацелі; скрозь цвілі
  
  Лугі і нівы залатыя;
  
  Мільгалі сёлы, віўся шлях;
  
  Блукалі статкі па лугах,
  
  Галіны раскідаў густыя
  
  Вялізны адзічэлы сад,
  
  Прытулак казачных дрыяд.
  
  
  
  ІІ
  
  Меў гэты замак выгляд сталы,
  
  Надзейна збудаваны ён:
  
  Спакойны, моцны і трывалы,
  
  У мудрым гусце даўніх дзён.
  
  Высокія ў пакоях дзверы,
  
  На сценках штофныя шпалеры,
  
  Скрозь вечкі з кафлі распісной,
  
  Цароў партрэты, супакой,
  
  Усё з часамі заняпала,
  
  Я сам не ведаю чаму –
  
  Але Еўгенію майму
  
  У тым было патрэбы мала,
  
  Бо пазяхаў ён між усіх
  
  І модных залаў, і старых.
  
  
  
  ІІІ
  
  Ён у пакоі пасяліўся,
  
  Дзе родны дзядзька доўга жыў,
  
  Год сорак з ключніцай сварыўся,
  
  На шлях глядзеў, ды мух душыў.
  
  Звычайна ўсё: паркет дубовы,
  
  Дзве шафы, стол, дыван пуховы,
  
  Нідзе няма чарнільных плям.
  
  Ён адмыкае шафу, там
  
  Настоек розных скарб багаты,
  
  Выдаткаў сшытак, а ў другой
  
  Глякі з вішнёваю вадой
  
  І календар за год дзевяты.
  
  Стары, што меў багата спраў,
  
  Кніжок інакшых не чытаў.
  
  
  
  IV
  
  Адзін сярод сваіх абшараў,
  
  Каб час хутчэй прамарнаваць,
  
  Спачатку наш Еўгені марыў
  
  Парадак новы ўсталяваць,
  
  Старыя скасаваў законы
  
  І дзедаўскі ярэм прыгонны
  
  Аброкам лёгкім замяніў;
  
  Нявольнік долю блаславіў,
  
  Бяду ў тым чуючы, надзьмуўся
  
  Яго разважлівы сусед.
  
  Абмеркаваўшы ўсё, як след,
  
  Другі сусед яго ўсміхнуўся,
  
  І ўсе вакол рашылі так,
  
  Што небяспечны ён дзівак.
  
  
  
  V
  
  Усе спачатку заязджалі
  
  Яго наведаць, ды таму,
  
  Што спрытна слугі падавалі
  
  Праз чорны ход каня яму,
  
  Пачуўшы грукат у прасторах
  
  Дамашняй брычкі на рэсорах –
  
  Абражаныя ўчынкам тым,
  
  Спынілі ўсе сяброўства з ім.
  
  “Сусед наш невук, ён мудруе;
  
  Ён фармазон; ён п’е адно
  
  Са шклянак кіслае віно;
  
  Ён дамам ручак не цалуе,
  
  Ўсё да ды не; не скажа да-с,
  
  Як гэта павялося ў нас”.
  
  
  
  VI
  
  У той жа самы час у вёску
  
  Памешчык новы прыімчаў,
  
  Сярод суседзяў пагалоску
  
  І ён не лепшую зазнаў.
  
  Яго імя Владзімір Ленскі,
  
  Душою – вучань гетынгенскі,
  
  У росквіце юнацкіх лет,
  
  Прыхільнік Канта і паэт.
  
  Юнак з Нямеччыны туманнай
  
  Прывёз навукі мудры плён:
  
  Любіў пра волю марыць ён,
  
  Прамовай дзіўнай, нечаканай
  
  Ён слухачоў здзіўляць любіў,
  
  Па плечы кудзеры насіў.
  
  
  
  VII
  
  Крануцца светлых мар паэта
  
  Яшчэ распуста не змагла,
  
  Яшчэ душа яго сагрэта
  
  Каханнем, дружбаю была,
  
  Ён сэрцам быў неспакушоны,
  
  Надзеям верыў, улюбёны,
  
  І свету новы бляск і шум
  
  З ягоных не выходзіў дум.
  
  І цешыў мараю паэта
  
  Сумненні сэрца ён свайго.
  
  Загадкай шчырай для яго
  
  Была жыцця людскога мэта;
  
  Ён разгадаць яе жадаў
  
  І дзівы дзіўныя ўяўляў.
  
  
  
  VIII
  
  Ён верыў, ёсць душа такая, —
  
  З ім паяднацца яна,
  
  Яго ўвесь час яна чакае,
  
  Штодня сумуючы адна;
  
  Ён верыў, за яго гатовы
  
  Сябры зазнаць ланцуг суровы,
  
  У іх рука не задрыжыць
  
  Згавор паклёпніцкі разбіць;
  
  Ён верыў, ёсць абранцы долі,
  
  Барацьбіты ва свой народ;
  
  Іх бессмяротны, мужны род
  
  Праменнямі дабра і волі
  
  Асвеціць і зямлю і нас,
  
  І сает зазнае лепшы час.
  
  
  
  ІХ
  
  Нездаваленне, спачуванне,
  
  Да праўды чыстая любоў,
  
  І славы палкае жаданне
  
  Ў ім рана хвалявалі кроў;
  
  Ён з лірай вандраваў па свеце;
  
  Пад небам Шылера і Геце,
  
  Іх песень гартам маладым
  
  Пачуцці закіпелі ў ім.
  
  І ён высокіх муз узлёты
  
  На глум і сорам не аддаў;
  
  Ён горда ў песнях захаваў
  
  Пачуцці ўзнёслыя заўсёды
  
  І мары ранак залаты,
  
  І чараўнічасць прастаты.
  
  
  
  X
  
  Спяваў ён песню пра каханне,
  
  І песня яснаю была,
  
  Як сны дзявочыя, як ззянне
  
  Маладзіковага святла,
  
  Што промні шле з пустэль надземных
  
  У ціхі кут сустрэч таемных.
  
  Спяваў пра ростань і пра жаль,
  
  Пра затуманеную даль,
  
  І рамантычныя бярозы,
  
  Пра край чужы, пра тыя дні,
  
  Калі на ўлонні цішыні
  
  Цяклі яго жывыя слёзы;
  
  Спяваў і пра часы нягод
  
  Паэт у восемнаццаць год.
  
  
  
  XI
  
  У вёсцы, дзе адзін Еўгені
  
  Мог зразумець ягоны спеў,
  
  Паноў суседніх запрашэнні
  
  Ён абыякава сустрэў;
  
  Ён уцякаў ад іх размовы,
  
  Бо іх адны і тыя-ж словы
  
  Пра хатні квас, пра сенакос,
  
  Пра коней і пра ўласны лёс
  
  Не мелі шчырых парыванняў,
  
  У іх не знойдзеце ані
  
  Ні розуму, ні глыбіні,
  
  І ні дасціпных параўнанняў;
  
  А ад размовы іх жанок
  
  Яшчэ-б далей, здаецца, ўцёк.
  
  
  
  XII
  
  У шлюбе з Ленскім бачыць рады
  
  Былі-б усе дачок сваіх:
  
  Юнак прыгожы і багаты
  
  Прыняты ўсімі, як жаніх,
  
  Такі ўжо звычай наш вясковы;
  
  Заходзіць ён — і ўсе размовы
  
  Заняты тэмаю адной
  
  Аб горкай долі халастой;
  
  Яго завуць да самавара,
  
  А Дуня налівае чай,
  
  Ёй шэпчуць: «Дуня, прыкмячай!»
  
  Пасля з’яўляецца гітара,
  
  І спеў звініць на ўсе лады:
  
  «Прыдзі ў чартог мой залаты!»
  
  
  
  XIII
  
  Сябе жаніцьбаю навечна
  
  Не даўся Ленскі закаваць,
  
  Жадаў ён шчыра і сардэчна
  
  З Онегіным пасябраваць.
  
  Сышліся. Хваля са скалою.
  
  Верш з прозай, полымя з вадою
  
  Агульных маюць больш прыкмет.
  
  Еўгені наш і наш паэт
  
  Спачатку вельмі сумавалі;
  
  А потым з радасцю яны
  
  Удвух да ўмоўленай сасны
  
  Штодня з’язджацца верхам сталі.
  
  Так людзі — першы я такі –
  
  З нуды-ляноты дружбакі.
  
  
  
  XIV
  
  Няма і гэтага між намі,
  
  Не знойдзеш прыязні між нас,
  
  Бо іншых лічым мы нулямі,
  
  Сябе-ж — адзінкамі ўвесь час;
  
  Мы ўсе, не менш, Напалеоны;
  
  Істот двуногіх міліёны
  
  Не больш — як зброя нашых мэт;
  
  Чужы для нас пачуццяў свет.
  
  Прыстойней многіх быў Еўгені;
  
  Хоць ён з людзьмі знаёмы быў
  
  І іх наогул не любіў,
  
  Але знаходзіў выключэнні:
  
  Ён іншых шчыра прыкмячаў
  
  І іх пачуцці паважаў.
  
  
  
  XV
  
  У час сяброўскіх тых спатканняў
  
  Паэт Онегіна здзіўляў
  
  Няўстойлівасцю меркаванняў;
  
  Ён палка спрэчку пачынаў,
  
  У позірку натхненне ззяла;
  
  Онегін супярэчыў мала,
  
  Імкнуўся сам сябе стрымаць,
  
  Не след, — ён думаў, — замінаць
  
  Замілаванаму паэту;
  
  І без мяне надыйдзе час;
  
  Хай покуль ён жыве між нас
  
  І верыць у прыстойнасць свету;
  
  Даруем мы яму аднак
  
  Юнацкі пал, бо ён юнак.
  
  
  
  XVI
  
  Усё ў іх думку абуджала,
  
  І выклікала спрэчкі ўраз:
  
  Дабро, што з крыўдай бой трымала,
  
  Навукі плён, імклівы час,
  
  І векавыя забабоны,
  
  І смерці жорсткія законы;
  
  Жыццё людзей і ўласны лёс
  
  На шчыры суд з іх кожны нёс.
  
  Паэт Онегіну ў натхненні,
  
  Спрачаючыся, паміж спраў,
  
  Паэмы рускія чытаў;
  
  І, ласку робячы, Еўгені
  
  Хоць іх не вельмі разумеў,
  
  Паэта слухаў, як умеў.
  
  
  
  XVII
  
  Аля часцей займалі страсці
  
  Развагу схімнікаў маіх.
  
  Пазбавіўшыся іх напасці,
  
  Заўсёды гаварыў аб іх
  
  Онегін не без спачування.
  
  Шчаслівы той, хто хваляванне
  
  Зазнаў, але забыў аб ім;
  
  Той шчаслівейшы, хто мусім
  
  І знаць не знаў такое долі,
  
  Хто ростанню студзіў любоў,
  
  Хто пазяхаў сярод сяброў.
  
  Не ведаў рэўнасці ніколі,
  
  Карцёжны стрымліваў запал,
  
  І дбаў пра даядаў капітал.
  
  
  
  XVIII
  
  Калі пастанем мы пад сцягі
  
  Разважлівае цішыні,
  
  І ў нас няма ранейшай прагі,
  
  І смешнымі здаюцца дні
  
  Былых імкненняў і жаданняў,
  
  Дні незваротных парыванняў –
  
  Ужо спакойныя ў той час,
  
  Мы любім з вамі іншы раз
  
  Чужых пачуццяў слухаць мову,
  
  Што нас узрушвае, сябры;
  
  Вось гэтак інвалід стары
  
  Заўсёды палкую размову
  
  Вусатых, шчырых юнакоў
  
  Ахвотна выслухаць гатоў.
  
  
  
  XIX
  
  Хаваць і маладосць не стане
  
  Таго, што ў палкім сэрцы ёсць:
  
  Сваю варожасць ці каханне,
  
  Сваю тугу ці весялосць,
  
  Усё раскажа ў захапленні.
  
  Сябе ў каханні наш Еўгені
  
  За інваліда ўжо лічыў,
  
  І слухаць Ленскага любіў;
  
  Сваёй душы юнацкай споведзь
  
  Паэт сардэчна выкладаў,
  
  Еўгені неўзабаве знаў
  
  Кахання юную аповесць,
  
  Пачуццямі багаты сказ,
  
  Даўно не новымі для нас.
  
  
  
  XX
  
  Ах! Ён кахаў… каханне гэта
  
  Не выказаць, не параўнаць,
  
  Бо так адна душа паэта
  
  Яшчэ асуджана кахаць.
  
  Заўсёды мары парыванне,
  
  Адно знаёмае жаданне,
  
  Адзін знаёмы сэрцу жаль!
  
  Ні ростані далечынь-даль,
  
  Ні музе дадзеныя хвілі,
  
  Ні паэтычная сляза,
  
  Ні чужаземная краса,
  
  Душы юнацкай не змянілі,
  
  Сагрэтай першым пачуццём,
  
  Нібы нягаснучым агнём.
  
  
  
  XXI
  
  Даўно ўжо ў Ольгу закаханы,
  
  З маленства трапіўшы ў палон,
  
  Ён сведка быў замілаваны
  
  Яе дзіцячых светлых дзён;
  
  Ён быў, пад засенню дубровы,
  
  Дзяліць з ёй забаўкі гатовы,
  
  І дзецям зычылі вянкі
  
  Сябры-суседзі, іх бацькі.
  
  Пад шум лясоў, пад звон крынічны,
  
  Сярод вясковай глушыні,
  
  Яе красы дзявочай дні
  
  Цвілі, як ландыш таямнічы,
  
  Някрануты ў траве глухой
  
  Ні матылямі, ні пчалой.
  
  
  
  XXII
  
  Яна яму падаравала
  
  Юнацтва радасныя сны,
  
  І думка пра яе натхняла
  
  Звон паэтычнае струны.
  
  Бывайце, гульні залатыя!
  
  Ён палюбіў гаі густыя
  
  І адзіноту, і сяло,
  
  І ноч, і месяца святло,
  
  Якое заліло нябёсы,
  
  Якому прысвячаў не раз
  
  Свае гулянкі кожны з нас,
  
  Пакуты светлыя і слёзы,
  
  А сёння ў ім прызнаць гатоў
  
  Замену цьмяных ліхтароў.
  
  
  
  XXIII
  
  Вясёлая, нібы світанне,
  
  І паслухмяная заўжды,
  
  І любая, як час кахання,
  
  Як пацалунак малады;
  
  Блакітныя, як неба, вочы,
  
  Льняныя косы, смех дзявочы,
  
  Прыемны голас, лёгкі стан —
  
  Вось Ольга... разгарні раман
  
  Абы які і мімаволі
  
  Яе партрэт убачыш там,
  
  Ім захапляўся я і сам,
  
  Ды мне абрыдзеў ён даволі.
  
  Цябе, чытач цярплівы мой.
  
  Знаёмлю я з яе сястрой.
  
  
  
  XXIV
  
  Яе сястру завуць Тацяна...
  
  Упершыню ўпрыгожу я
  
  Радкі пяшчотнага рамана,
  
  Ужыўшы гэткае імя.
  
  І што-ж ? гучыць ямо прыемна;
  
  З ім спалучаю недарэмна
  
  Аб старасвеччыне ўспамін
  
  Ці аб дзявочай. Не адзін
  
  Сцвярджаю я: густоўных мала
  
  Імёнаў сярод нас чуваць
  
  (Пра вершы лепш і не казаць);
  
  Да нас асвета не прыстала,
  
  Мы ад яе ўзялі ўсяго
  
  Манернасць — сэнс жыцця свайго.
  
  
  
  XXV
  
  І так, завуць яе Тацянай.
  
  Ані красы сястры сваёй,
  
  Ні свежасці яе крамянай
  
  Зазнаць не давялося ёй.
  
  Заўжды трымалася маўкліва,
  
  Як лань лясная — баязліва,
  
  Здавалася ў сям’і сваёй
  
  Яна дзяўчынкаю чужой.
  
  Яна прылашчыцца не ўмела
  
  Ні да бацькоў, ні да людзей;
  
  Сама дзіця, сярод дзяцей
  
  Гуляць дзяўчынка не хацела,
  
  І часта целы дзень адна
  
  Сядзела моўчкі ля акна.
  
  
  
  XXVI
  
  З маленства адзінота стала
  
  Сяброўкай дзеўчынкі маёй
  
  І светлай марай аздабляла
  
  Жыцця вясковага спакой.
  
  Не ведалі іголак пальцы
  
  Яе; схіліўшыся на пяльцы,
  
  Узорам шоўкавым яна
  
  Не ажыўляла палатна.
  
  Улады першая прыкмета:
  
  Гуляе з лялькаю дзіця,
  
  Сябе да сталага жыцця
  
  Рыхтуе па законах света,
  
  Выкладваючы важна ёй
  
  Накіды мацеры сваёй.
  
  
  
  XXVII
  
  Ды лялькам і ў гады такія
  
  Чужою дзеўчынка была;
  
  Пра моды, весці гарадскія
  
  Размовы з імі не вяла.
  
  Маленства гульні — не для Тані;
  
  Жахлівыя апавяданні,
  
  Зімой, у цемені начной,
  
  Больш хвалявалі сэрца ёй.
  
  У час, калі збірала няня
  
  На светлы, яркі луг усіх
  
  Падружак ольгіных малых,
  
  Ў гарэлкі не гуляла Таня,
  
  Ёй сумны быў і звонкі смех,
  
  І шум іх забавак і ўцех.
  
  
  
  XXVIII
  
  Але затое палюбіла
  
  Яна вітаць зары прыход,
  
  Калі паволі з небасхіла
  
  Знікае зорак карагод,
  
  І ціха край зямлі святлее,
  
  Вяшчун світання, вецер вее,
  
  Яснее паступова дзень.
  
  Зімой, калі паўночы цень
  
  Далей поўсвета абымае,
  
  Калі ў туманах за сялом,
  
  Пад цьмяным месяца святлом,
  
  Усход далей адпачывае,
  
  Заўсёды ў пэўны час, адна,
  
  Яна ўставала давідна.
  
  
  
  XXIX
  
  Даўно раманы ў згодзе з ёю.
  
  Яны ёй замянілі ўсё;
  
  Яна захоплена маною
  
  І Рычардсана і Русо,
  
  Быў бацька добрым чалавекам,
  
  Дарэмна не спрачаўся з векам,
  
  Хоць не чытаў ніколі кніг,
  
  Але не бачыў шкоды ў іх,
  
  Лічыў іх забаўкай пустою;
  
  Аб тым не дбаючы, які
  
  Ляжаў да раніцы ў дачкі
  
  Таемны том пад галавою,
  
  А жонцы, жонцы Рычардсон
  
  Быў да спадобы з даўніх дзён.
  
  
  
  XXX
  
  Яна любіла Рычардсона,
  
  Хона не здалела прачытаць,
  
  Хоць і было ёй Грандысона
  
  З Лаўласам цяжка параўнаць;
  
  Ала пра іх княжна Аліна,
  
  Яе маскоўская кузіна,
  
  Расказвала калісьці ёй.
  
  ‘Шчэ жаніхом, часінай той,
  
  Быў муж яе, пасланы доляй;
  
  Яна-ж маліла аб другім,
  
  Што сэрцам, розумам сваім
  
  Тады ёй падабаўся болей;
  
  Той Грандысон быў слаўны франт,
  
  Гуляка, гвардыі сяржант.
  
  
  
  XXXI
  
  Як ён, яна любіла моды
  
  Вялікасвецкае Масквы.
  
  Ды не пытаючыся згоды,
  
  Яе павезлі да царквы.
  
  Далей ад горкага настрою
  
  Разумны мут паехаў з ёю
  
  Адразу ў кут вясковы, дзе
  
  Спачатку ў нуднай грамадзе
  
  Яма паплакала нямала,
  
  Ледзь з мужам не ўзяла развод;
  
  Але прывыкла з цягам год
  
  І гаспадыняй добрай стала,
  
  Прывычку даў нам лёс здаўна:
  
  Замена шчасцю ў нас яна.
  
  
  
  XXXII
  
  Прывычка пасабіла справе,
  
  Дапамагла ў няшчасці ёй;
  
  Адно здарэнне неўзабаве
  
  Бяду яе зняло рукой:
  
  Характар мужа зразумела
  
  Яна, і кіраваць умела
  
  Ім пачала, як след, тады,
  
  І больш не ведала бяды.
  
  Людзей ганяла на работу,
  
  Саліла на зіму грыбы,
  
  Галіла рэкрутам ілбы,
  
  У лазні мылася ў суботу,
  
  Служанак біла — як не біць —
  
  І муж не мог забараніць.
  
  
  
  XXXIII
  
  Крывёю некалі пісала
  
  Яма ў альбомы вершаў шмат,
  
  Палінаю Праскоўю звала,
  
  Любіла забаўкі дзяўчат,
  
  Карсет насіла вельмі вузкі,
  
  І рускі Н, як N французскі,
  
  Заўсёды вымаўляла ў нос;
  
  Ды хутка ўсё з’іначыў лёс.
  
  Карсет, альбом, княжну Аліну
  
  І вершаў сшытак не адзін
  
  Пакінула, і з тых хвілін
  
  Акулькай клікала Селіну,
  
  І абнавіла пад канец
  
  На ваце шлафар і чапец.
  
  
  
  XXXIV
  
  Ды муж любіў яе сардэчна,
  
  У справах ёй не замінаў,
  
  Ёй верыў шчыра і бясспрэчна.
  
  Сам у халаце піў, гуляў,
  
  Жыццё, спакойнае даволі,
  
  Плыло, кацілася паволі
  
  Там ад зары і да зары;
  
  Суседзі – добрыя сябры
  
  На вечаровыя размовы
  
  З’язджаліся; прыемна ім
  
  Сустрэцца ў коле гаваркім,
  
  А там і самавар гатовы,
  
  А там і адпачынак зноў,
  
  І госці едуць спаць дамоў.
  
  
  
  XXXV
  
  Пары далёкай старажытнай
  
  Хавалі звычаі яны;
  
  У часе масленіцы сытнай
  
  Былі ў іх рускія бліны;
  
  На год па два разы гавелі;
  
  Любілі круглыя арэлі;
  
  І варажбу і карагод;
  
  На сёмуху, калі народ
  
  Зяхае, чуючы малебны,
  
  Ранялі на пучок зары
  
  Замілавана слёзкі тры;
  
  Ім квас, як сонца, быў патрэбны,
  
  І ў іх гасцям прыём гатоў
  
  Паводле рангаў і чыноў.
  
  
  
  XXXVI
  
  Воса тах сівелі іх галовы,
  
  І разам старалі яны,
  
  І скончыў муж свой шлях жыццёвы
  
  На дне сасновае труны.
  
  І ён памёр перад абедам,
  
  Аплаканы сваім суседам,
  
  І дзецьмі, і раднёю ўсёй,
  
  І жонкі вернаю слязой.
  
  Памёр ён — просты, добры барын,
  
  І там, дзе закапана тло,
  
  На помніку відаць было:
  
  Слухмяны грэшнік, Дзмітры Ларын,
  
  Раб божы і вайны герой
  
  Пад каменем знайшоу спакой.
  
  
  
  XXXVII
  
  Вярнуўшыся ў свой кут вясковы,
  
  Наведаў Ленскі за сялом
  
  Той помнік, камень той суровы,
  
  Дзе спіць сусед адвечным сном;
  
  І доўга, доўга сэрца ныла.
  
  «Poor Vоrісk! — вымавіў пахіла;
  
  Ён на руках мяне трымаў,
  
  Мяне ў маленстве забаўляў
  
  Сваім очакаўскім медалем!
  
  Ён Ольгу зычыў за мяне,
  
  Казаў: ці дажыву ці не?»
  
  І тут-жа, поўны шчырым жалем,
  
  Склаў мадрыгал суседу ён,
  
  Ушанаваўшы вечны сон.
  
  
  
  XXXVIII
  
  І там-жа надпісам самотным
  
  Ён бацьку, маці ўшанаваў,
  
  Што спалі разам сном халодным...
  
  Вось так! сярод жыццёвых спраў
  
  Кіпяць жаданні і імкненні,
  
  Растуць і спеюць пакаленні
  
  І пакідаюць белы свет;
  
  Другія ім ідуць услед...
  
  Вось так і мы збіраем сілы,
  
  І адціскаем да труны
  
  Сваіх дзядоў у дні вясны.
  
  Надыйдзе дзень, і да магілы
  
  Адціснуць некалі і нас
  
  І нашы ўнукі ў добры час!
  
  
  
  XXXIX
  
  А покуль захапляцца раю
  
  Прывабнай лёгкасцю жыцця!
  
  Яго нікчэмнасць добра знаю
  
  І ім не захаплюся я;
  
  На мары я махнуў рукамі;
  
  Ды ў сэрца свеціць мне часамі
  
  Надзей далёкае святло:
  
  Бея следу сумна мне б было
  
  Пакінуць гэты свет шумлівы.
  
  Не для хвальбы жыву, пішу,
  
  Я аднаго ў жыцця прашу —
  
  Мой лёс праславіць нешчаслівы,
  
  Каб пра мяне, як дружбакі,
  
  Нагадвалі мае радкі.
  
  
  
  ХL
  
  І будуць жыць яны на свеце.
  
  Як сведкі шчасця і пакут,
  
  І можа не патоне ў Леце
  
  Страфа, што я складаю тут;
  
  І, можа быць (о час жаданы),
  
  Дзівак высокапаважаны
  
  Зірне тады на мой партрэт
  
  І скажа: вось дзе быў паэт!
  
  Прымі ж, прымі ж мой дзякуй шчыры,
  
  Прыхільнік творчасці маёй,
  
  О ты, у памяці чыёй
  
  Жыць будуць гукі гэтай ліры,
  
  Чыя прыхільная рука
  
  Кранецца і майго вянка!
  
  
  
  * О вёска!
  
  Гарацый.
  ГЛАВА ТРЭЦЯЯ
  
  
  
  Elle était fille, elle était amoureuse
  
  Malfilatre*
  
  
  
  І
  
  «Бяда мне гэтыя паэты!»
  
  — Бывай, мне часу не стае. —
  
  «Я не трымаю, але дзе ты
  
  Праводзіш вечары свае?»
  
  — У Ларыных. — «Што за прыгода?
  
  Даруй! Хіба табе не шкода
  
  Там кожны вечар марнаваць?»
  
  — Ані. — «Да ладу мне не ўзяць
  
  Цікавасць там сядзець якая?
  
  Па-першае, зазначу я —
  
  Зусім звычайная сям’я.
  
  Гасцям увага немалая,
  
  Размовы аднастайны тон
  
  Пра дождж, пра стайню, ды пра лён...»
  
  
  
  ІІ
  
  — Я ў тым бяды не заўважаю. —
  
  «Але-ж нуда за ўсё страшней».
  
  — Я модны свет ваш зневажаю,
  
  Мне кола хатняе мілей,
  
  Дзе я магу... — «І зноў эклога!
  
  Даволі, пашкадуй хоць бога.
  
  Ну, што-ж, ты едзеш? Шкода мне.
  
  Паслухай, Ленскі; льга ці не
  
  Зірнуць мне на Філіду тую,
  
  На вобраз думак і пяра,
  
  І слёз, і рыфм еt сеtега**?»
  
  — Жартуеш пэўна? — «Не жартую».
  
  — Тады за мною! ехаць час,
  
  Яны з ахвотай прымуць нас.
  
  
  
  III
  
  За мною. — Паскакалі другі,
  
  З’явіліся; сустрэлі іх
  
  Цяжкія іншы раз паслугі
  
  З часоў гасцінных, з дзён былых.
  
  Вядомы звычай пачастунку:
  
  Там і найлепшага гатунку
  
  Варэнне з ягады лясной
  
  І збан з бруснічнаю вадой
  
  . . . . . . . . . . . . . . . . . .
  
  . . . . . . . . . . . . . . . . . .
  
  . . . . . . . . . . . . . . . . . .
  
  . . . . . . . . . . . . . . . . . .
  
  . . . . . . . . . . . . . . . . . .
  
  
  
  IV
  
  Найкарацейшым шляхам разам
  
  З гасцей імчаць яны дамоў.
  
  А мы падслухаем тымчасам
  
  Размову нашых юнакоў.
  
  – Ну што, Онегін, занудзіўся? –
  
  «Як і заўжды». – Але зрабіўся
  
  Змрачнейшым ты. – «Як і раней.
  
  Хутчэй, хутчэй гані, Андрэй!
  
  Аднак зусім сцямнела ў полі;
  
  Мясціны горшае няма!
  
  Дарэчы: Ларына сама
  
  Бабулька мілая даволі;
  
  Баюся: не было б бяды
  
  Мне ад бруснічнае вады.
  
  
  
  V
  
  Скажы, каторая Тацяна?»
  
  — Ды тая, што ўвесь час адна,
  
  Маўклівая, нібы Светлана,
  
  Сядзела ціха ля акна.
  
  «Няўжо ты меншай захапіўся?»
  
  — А што? — «Я-б на другой спыніўся,
  
  Каб меў, як ты, паэта дар.
  
  Як у Мадонны ў Ольгі твар,
  
  Твар, што адзін Ван-Дэйк малюе,
  
  Ён і чырвоны і буйны,
  
  Як месяц круглы і дурны,
  
  Што небасхіл дурны вартуе».
  
  Владзімір суха адказаў
  
  І потым увесь час маўчаў.
  
  
  
  VI
  
  Між тым раптоўнае з’яўленне
  
  Да Ларыных сяброў маіх,
  
  Нібы выключнае здарэнне,
  
  Зрабіла ўражанне на ўсіх.
  
  Скрозь размаўлялі, жартавалі,
  
  Тацяне жаніха жадалі:
  
  А чым Онегін не жаніх?
  
  А іншыя на маладых
  
  Ужо глядзелі, як на родных.
  
  Пра шлюб казалі: быць яму,
  
  А не адбыўся ён таму,
  
  Што не знайшлі пярсцёнкаў модных.
  
  А Ленскага і Ольгі шлюб
  
  Іх сэрцу быў даўно ўжо люб.
  
  
  
  VII
  
  Тацяне слухаць непрымена
  
  Такія плёткі, слоў няма,
  
  Але яна аб тым таемна
  
  Міжволі думала сама;
  
  І думка ў сэрца ёй запала;
  
  Час адышоў, яна кахала.
  
  Так зерні з веснавой раллі
  
  Насустрач сонцу прараслі.
  
  Даўно дзявочае ўяўленне
  
  Гарэла млоснаю тугой,
  
  Мінулы страціўшы спакой,
  
  Паліла грудзі ёй імкненне,
  
  І сэрца прагнула свайго;
  
  Душа чакала ўжо... яго.
  
  
  
  VIII
  
  І дачакалася. І вочы
  
  Не ашукалі; гэта ён!
  
  Цяперака і дні і ночы
  
  І жаркі, адзінокі сон
  
  Заняты ім; дзяўчыне мілай
  
  Аб ім, аб ім з чароўнай сілай
  
  Сцвярджае ўсё. Яе тугі
  
  Ні клопат служкі дарагі,
  
  Ні спачуванне не знішчае.
  
  І задумёная, адна,
  
  Гасцей не слухае яна,
  
  Нікога бачыць не жадае.
  
  Кляне раптоўны іх прыезд.
  
  Кляне працяглы іх прысест.
  
  
  
  ІХ
  
  Цяпер з якой чытае ўвагай
  
  Раманы модныя яна,
  
  Як прагна п’е, з якою смагай,
  
  Ману чароўную да дна!
  
  У маладым яе ўяўленні
  
  Жывыя паўстаюць стварэнні,
  
  Каханак Юліі Вальмар,
  
  Малёк-Адэль і дэ Лінар,
  
  І Вертэр, што мяцежна гіне,
  
  І бездакорны Грандысон,
  
  Каторы нас кідае ў сон,
  
  Здаюцца блізкімі дзяўчыне.
  
  Усе яны зліліся ў ім,
  
  Усе ў Онегіне адным.
  
  
  
  X
  
  Сябе ўявіўшы гераіняй
  
  Сваіх любімых песняроў,
  
  Кларысай, Юліяй, Дэльфінай
  
  Тацяна ў зацішку лясоў
  
  Са шкоднай кнігаю блукае,
  
  У кнізе той яна шукае
  
  Сваёй душы таемны жар,
  
  Здзяйсненне ўсіх сардэчных мар,
  
  Яна ўздыхае і, чужое
  
  Сабе прысвоіўшы жыццё,
  
  Завучвае праз забыццё
  
  Ліст да любімага героя...
  
  Аднак, якім ні здаўся-б ён,
  
  Быў наш герой не Грандысон.
  
  
  
  XI
  
  Жывым ахоплены настроем,
  
  Пясняр пісаў калісьці твор,
  
  У ім знаёміў нас з героем,
  
  Якога трэба браць за ўзор.
  
  Яго герой абавязкова
  
  Быў гнаны праз жыццё сурова.
  
  Разумны, чулы, малады,
  
  Прыгожы з твару, хоць куды.
  
  І шчырым сэрцам закаханы,
  
  Заўжды захоплены, герой
  
  Быў рад ахвяраваць сабой.
  
  І крыўдзе пад канец рамана
  
  Прысуд выносіла пяро,
  
  Высока славячы дабро.
  
  
  
  ХІІ
  
  А сёння розумы ў тумане,
  
  Мараль жа слухаць нудна ўсім,
  
  Ёсць крыўдзе месца і ў рамане,
  
  Яна ўслаўляецца і ў ім.
  
  Брытанскай музы небыліцы
  
  Трывожаць сэрца таямніцы,
  
  Цяпер дзявочых мар палёт
  
  Вампір трывожыць ці Мельмот.
  
  Стаў новым у дзяўчат кумірам:
  
  Сам Вечны жыд, альбо Карсар,
  
  Альбо загадкавы Сбагар.
  
  Лорд Байран іх з натхненнем шчырым
  
  Закуў у змрочны рамантызм
  
  І ў безнадзейны эгаізм.
  
  
  
  XIII
  
  Сябры мае, ці-ж сэнс у гэтым?
  
  Магчыма, воляю нябёс
  
  І я пакіну быць паэтам,
  
  І я зазнаю іншы лёс,
  
  Забыўшы Фебавы пагрозы,
  
  Сыйду я да звычайнай прозы;
  
  Пачну раман на лад стары
  
  На схіле ўласнае зары.
  
  Не душ злачынных адчуванні
  
  Я грозна занатую там,
  
  Я проста намалюю вам
  
  Сямейства рускага паданні,
  
  Ды маладое пачуццё,
  
  Ды старадаўняе жыццё.
  
  
  
  XIV
  
  Звычайныя ў ім будуць рэчы:
  
  Размовы простыя бацькоў,
  
  Дзяцей умоўленыя стрэчы
  
  Каля тых ліп і ручаёў;
  
  Пакуты сэрца, развітанні,
  
  Зноў слёзы згоды, зноў спатканні
  
  Зноў спрэчкі і ў канцы канцоў
  
  Я прывяду іх да бацькоў...
  
  Згадаю словы ў час гулянкі
  
  Кахання, першае тугі,
  
  Якія ў момант дарагі
  
  Ля ног чароўнае каханкі
  
  Не раз і сам я вымаўляў,
  
  Цяпер забыў, як і не знаў.
  
  
  
  XV
  
  Тацяна, любая Тацяна!
  
  З табой цяпер я слёзы лью;
  
  У рукі моднага тырана
  
  Ты долю кінула сваю.
  
  Загінеш, любая, у пастцы;
  
  Але спачатку, як у казцы,
  
  Надзеяй светлай ты жывеш,
  
  Ты шчасце цьмянае завеш,
  
  Ты п’еш атрутны сок жаданняў,
  
  Спакою мары не даюць:
  
  Перад табою паўстаюць
  
  Куткі шчаслівыя спатканняў;
  
  Усюды ён перад табой
  
  Каханы твой, спакуснік твой,
  
  
  
  XVI
  
  Тацяну гоніць сум дзявочы,
  
  Яна ад суму ў сад бяжыць...
  
  І раптам апускае вочы,
  
  І крок адзін ёй лень ступіць.
  
  І грудзі ўзняты, і ланіты
  
  Імгнёным полымем заліты,
  
  Стаяць ёй цяжка на нагах,
  
  Шум у вушах, бляск у вачах...
  
  Надыйдзе ноч; па-над зямлёю
  
  Зноў месяц пачынае шлях
  
  І заспяваюць у кустах
  
  Салоўкі дружнаю сям’ёю.
  
  Не спіць Тацяна — душна ёй —
  
  Так з няняй гутарыць сваёй:
  
  
  
  XVII
  
  «Не спіцца, няня: грудзям цесна!
  
  Акно хутчэй мне адчыні».
  
  — Ды што з табою? — «Мне балесна,
  
  Расказвай пра былыя дні».
  
  —– Аб чым жа, Таня? Я, бывала,
  
  У памяці сваёй хавала
  
  І небыліц і быляў шмат
  
  Пра ведзьмакоў і пра дзяўчат;
  
  А сёння ўсё мне цёмна, Таня:
  
  Пра ўсё забылася і я,
  
  Чарга прышла ўжо і мая!
  
  Не помню... —«Раскажы мне, няня,
  
  Пра вашы даўнія гады:
  
  Як вам кахалася тады?»
  
  
  
  XVIII
  
  — Ды што ты, Таня? ў нашы леты
  
  Не ведалі мы гэткіх слоў;
  
  А то звяла-б мяне са свету
  
  Мая нябожчыца свякроў. —
  
  «А як вянчалася ты, няня?»
  
  — Так бог, відаць, жадаў. Мой Ваня
  
  Быў маладзейшы ад мяне,
  
  А год было трынаццаць мне.
  
  Спачатку цэлы тыдзень свацця
  
  Штодня наведвалася нас,
  
  Нарэшце бацька даў адказ.
  
  Ад страху плакала я ў хаце;
  
  Касу мне з плачам расплялі,
  
  Ў царкву са спевам павялі.
  
  
  
  XIX
  
  Я трапіла ў сям’ю чужую...
  
  Ды ты не слухаеш мяне... —
  
  «Ах, няня, няня, я сумую,
  
  Ах, няня, няня, цяжка мне:
  
  Гатова плакаць з адзіноты!»
  
  — Маё дзіцятка, што ты, што ты;
  
  Няйначай, захварэла ты,
  
  Ратуй нас, божухна святы!..
  
  Дай пырсну я святой вадою,
  
  Ты, родная, гарыш уся... —
  
  «Ах, няня, пакахала я...»
  
  — Маё дзіцятка, бог з табою! —
  
  Яна дзяўчыну хвіляй той
  
  Жагнае тры разы рукой.
  
  
  
  XX
  
  «Кахаю я», такія словы
  
  Яна шаптала, як у сне.
  
  — Сардэчны друг, ты нездарова.
  
  «Кахаю я, пакінь мяне».
  
  І выплыў серп маладзіковы
  
  І асвятліў палі, дубровы,
  
  Тацяны бледную красу,
  
  Яе шаўковую касу,
  
  І кроплі слёз, і ў познім часе
  
  Укленчаную перад ёй
  
  Бабульку з галавой сівой,
  
  У доўгай цёплай апранасе;
  
  І спала ўсё: і сад, і дом
  
  Пад дзіўным месяца святлом.
  
  
  
  XXI
  
  Яна на месяц пазірала,
  
  Ляцелі мары ў далячынь...
  
  І ў сэрца думка ёй запала...
  
  «Ідзі — адну мяне пакінь.
  
  Дай, няня, мне пяро, паперы.
  
  Ды стол падсунь; закутай дзверы;
  
  Бывай». І вось яна адна.
  
  Ёй свеціць месячык з акна.
  
  Навокал ціха. Піша Таня,
  
  І ўсё Еўгені ў галаве,
  
  І ў кожнай літары жыве
  
  Душы даверлівай прызнанне.
  
  Пасланне скончана даўно...
  
  Тацяна! Для каго-ж яно?
  
  
  
  XXII
  
  Красунь я ведаў недасяжных,
  
  Халодных, чыстых, як зіма;
  
  Заўжды разважлівых, паважных.
  
  Незразумелых, слоў няма;
  
  Здзіўляўся гордасці іх моднай,
  
  Іх дабрачыннасці прыроднай,
  
  Ад іх, прызнацца, я ўцякаў,
  
  Над іх брывамі я чытаў,
  
  Нібы над пеклам, сказ суровы:
  
  Пакінь надзею назусім!
  
  Мужчын каханне — крыўдна ім,
  
  Палохаць нас — яны гатовы.
  
  Магчыма, сустракалі вы
  
  Такіх на беразе Невы.
  
  
  
  XXIII
  
  Сярод залётнікаў слухмяных
  
  Красунь я сустракаў другіх,
  
  Суровых, самазакаханых,
  
  Хвальбою не расчуліць іх.
  
  За імі я сачыў з увагай:
  
  Яны халоднаю знявагай
  
  Спалохаўшы сваю любоў,
  
  Маглі яе прывабіць зноў
  
  Хаця-б надзеяй хоць якою.
  
  Іх голас — праўду вам сказаць —
  
  Хоць спачуваннем мог гучаць.
  
  І з легкадумнай слепатою
  
  Каханак з радасцю былой
  
  Ляцеў за любай мітуснёй.
  
  
  
  XXIV
  
  А што з Тацянаю маёй?
  
  І хіба ў тым яе віна,
  
  Што знаць не знаецца з маною,
  
  Што верыць пачуццю яна?
  
  У тым хіба, што так кахае,
  
  Што іншых мар яна не знае
  
  І што даверлівай слыве,
  
  І што з дзіцячых год жыве
  
  Яна мяцежным уяўленнем,
  
  Развагай, воляю жывой
  
  І светлай думкаю сваёй,
  
  І сэрца полымным гарэннем?
  
  Хіба не даравалі-б ёй
  
  Вы легкадумнасці такой?
  
  
  
  XXV
  
  Какеткі рыс яна не мае,
  
  Уся ў палоне пачуцця,
  
  Тацяна нашая кахае
  
  Самаахвярна, як дзіця.
  
  Не кажа так: мы пачакаем,
  
  Мы пачуццё сваё стрымаем,
  
  Ахвяру ў пастку завядзем,
  
  Надзею ў сэрца занясем,
  
  А потым крыўдаю нязгоды
  
  Мы злучым сэрца, а пасля
  
  Зноў растрывожым спакваля;
  
  А то, для новае прыгоды,
  
  Нявольнік хітры з ланцугоў
  
  Штодзённа вырвацца гатоў.
  
  
  
  XXVI
  
  Яшчэ я цяжкасці прадбачу:
  
  Каб гонар родны ўратаваць.
  
  Тацяны шчыры ліст, зазначу,
  
  Я мушу тут перакладаць.
  
  На мове роднай не чытала
  
  Яна часопісаў, не брала
  
  У рукі іх, і цяжка ёй
  
  Валодаць моваю сваёй,
  
  Яна пісала па-французску...
  
  Што нам рабіць! зазначу зноў:
  
  Дагэтуль дамская любоў
  
  Не размаўляе ў нас па-руску,
  
  У нашай мове, як заўжды,
  
  З паштовай прозай нелады.
  
  
  
  XXVII
  
  Прымусіць хочуць дам, я знаю,
  
  Чытаць па-руску. Проста жах!
  
  Ніяк сабе іх не ўяўляю
  
  З «Благонамеренным»*** ў руках!
  
  Да вас звяртаюся, паэты,
  
  Ці праўда: гэтыя кабеты,
  
  Якім не раз, за ўласны грэх,
  
  Пісалі вершы вы для ўцех,
  
  Якім вы серцы прысвячалі,
  
  А ці не ўсе яны, аднак,
  
  Няўважліва і абы як
  
  На мове роднай размаўлялі,
  
  Чужыя словы ў вуснах іх
  
  Заменай сталі для сваіх?
  
  
  
  XXVIII
  
  Не дай мне бог сустрэць на балі,
  
  Як раз’язджаюцца ў канцы,
  
  Семінарыста ў жоўтым шалі,
  
  Ці акадэміка ў чапцы.
  
  Як свежых вуснаў бея ухмылкі,
  
  Без граматычнае памылкі
  
  Я мовы рускай не люблю.
  
  Магчыма, на бяду маю,
  
  Красуняў новых пакаленне,
  
  Да рускіх слоў, у добры час,
  
  Да вершыкаў прывучыць нас,
  
  Да правільнага вымаўлення —
  
  Аднак... то справа не мая.
  
  Былому буду верны я.
  
  
  
  XXIX
  
  І недакладнасць вымаўлення,
  
  Што ў словах нашых дам чуваць,
  
  Майго не выкліча здзіўлення,
  
  Мне здольна сэрца ўсхваляваць;
  
  Інакшым быць на маю сілы,
  
  Даўно мне галіцызмы мілы,
  
  Як маладых гадоў грашкі
  
  Як Багдановіча радкі.
  
  Ды годзе, годзе. Я займацца
  
  Лістом Тацяны меў намер;
  
  Я слова даў – і што ж? — цяпер
  
  Гатоў ад слова адмаўляцца.
  
  Я знаю: шчырага Парні
  
  Пяро не модна ў нашы дні.
  
  
  
  XXX
  
  Пясняр піроў, тугі юначай,
  
  Калі-б ты быў цяпер са мной,
  
  Я-б мусіў просьбаю гарачай
  
  Цябе трывожыць, любы мой:
  
  Каб ты з іншакраіннай мовы
  
  Дзяўчыны ліст, даўно гатовы.
  
  Чароўным вершам пераклаў.
  
  Дзе ты? прыходзь; табе б аддаў
  
  Свае правы я, друг ласкавы...
  
  Ды між суровых скал, цяснін,
  
  Пад небам Фіншчыны, адзін,
  
  Адвыкшы ад шумлівай славы,
  
  Блукае ён, душа яго
  
  Не чуе закліку майго.
  
  
  
  XXXI
  
  Тацяны ліст перада мною;
  
  Яго я дбала берагу,
  
  Чытаю сам сабе з тугою
  
  І начытацца на магу.
  
  Адкуль такая ў ім пяшчотнасць
  
  І слоў прыязных бесклапотнасць?
  
  Чаму такі сардэчны ён,
  
  Адкуль такі ў размове тон
  
  Даверлівы і небяспечны?
  
  Не разумею. Але рад
  
  Прапанаваць вам пераклад
  
  Няхай слабы, не поўны, спрэчны,
  
  Не мілагучны, як Фрэйшыц
  
  У выкананні вучаніц:
  
  
  
  ЛІСТ ТАЦЯНЫ ДА ОНЕГІНА
  
  «Я вам пішу — ці не даволі?
  
  Што я магу яшчэ дадаць?
  
  Цяпер маглі-б вы, як ніколі,
  
  Мяне знявагай пакараць.
  
  Ды літасць да няшчаснай долі
  
  Хай сэрца вашае кране.
  
  Вы не пакінеце мяне.
  
  Спачатку я маўчаць хацела;
  
  Ліст гэты, сорам мой жывы,
  
  Паверце, не чыталі-б вы.
  
  Каб я хаця надзею мела
  
  Хоць рэдка, хоць у тыдзень раз
  
  У вёсцы нашай бачыць вас,
  
  Ваш голас чуць, хоць не дарэчы
  
  Сказаць вам слова — і затым
  
  Бясконца думаць аб адным
  
  І дзень і ноч да новай стрэчы.
  
  Ды, кажуць, вы заўжды ў тузе,
  
  Самотна вам сярод прыроды,
  
  А мы... такія, як і ўсе,
  
  Хаця і рады вам заўсёды.
  
  
  
  Нашто наведалі вы нас?
  
  Не мела-б з вамі я спаткання,
  
  Ніколі-б я не знала вас,
  
  Не ведала-б пакут кахання.
  
  Душы дзявочай хваляванне
  
  Час астудзіў-бы, я-б знайшла
  
  Сабе таварыша, мажліва,
  
  Жыла-б з ім ціха і шчасліва
  
  І маткай прыкладнай была.
  
  
  
  Другі!.. Не аддала-б нікому
  
  Душы сваёй ніколі я!
  
  Я-б не належала другому...
  
  Такі ўжо лёс мой: я твая!
  
  Было мне суджана спатканне
  
  З табой у дні маёй вясны;
  
  Я знаю, ты маё каханне,
  
  Мая ахова да труны.
  
  Не рад у снах ты мне з’яўляўся,
  
  Мне любы быў твой ціхі крок.
  
  Паліў мяне твой дзіўны зрок.
  
  Твой голас мне ў вушах здаваўся
  
  Даўно... не, гэта быў не сон!
  
  Як ты ўвайшоў, я ўраз пазнала,
  
  Пачырванела і сказала
  
  Сама сабе я: гета ён!
  
  Не раз — ці праўда? — размаўляла
  
  З табою я, а ты — са мной,
  
  Як бедным я дапамагала,
  
  Ці як малітвай адганяла
  
  Маркоту ад душы сваёй?
  
  І ці не ты хвілінай тою
  
  У цемені перада мною
  
  Любімым прывідам мільгаў,
  
  І нахіляўся нечакана,
  
  І ці не ты замілавана
  
  Надзеі словы мне шаптаў?
  
  Хто ты, мой любы, маё сонца:
  
  Спакуснік мой, ці абаронца?
  
  Хто ты? Праўдзіва адкажы.
  
  Магчыма, гэта ўсё пустое,
  
  Мана даверлівай душы!
  
  І суджана зусім другое...
  
  Хай! Долю бедную маю
  
  Табе даверыць не баюся;
  
  Перад табою слёзы лью,
  
  На абарону спадзяюся...
  
  Ты мусіш знаць: адна я тут,
  
  Ніхто мяне не разумее,
  
  І гасне розум і надзея,
  
  І гіне сэрца ад пакут.
  
  Чакаю я: сваёй увагай
  
  Мае надзеі ўзварухні,
  
  Ці сон цяжкі перапыні,
  
  На жаль, заслужанай знявагай!
  
  Канчаю ліст! І страшна аж
  
  І сорам глянуць на паперу...
  
  Ды мне зарукай гонар ваш,
  
  Сумленню вашаму я веру...»
  
  
  
  XXXII
  
  Тацяна то ўздыхне, то охне;
  
  На ліст кладзе яна руку;
  
  Ружовая аблатка сохне
  
  На запалёным языку.
  
  На грудзі галаву схінула.
  
  Сарочка лёгка саслізнула
  
  З яе малога плечука.
  
  Ды ўжо святло маладзіка
  
  На небе гасне. Там даліна
  
  Відаць з туману. Там праз луг
  
  Пабегла рэчка; там пастух
  
  Трубою будзіць селяніна.
  
  Зара; усталі ўсе даўно:
  
  Маёй Тацяне ўсё адно.
  
  
  
  XXXIII
  
  Яна зеры не заўважае;
  
  Сядзіць з пахілай галавой
  
  І да ліста не прыкладае
  
  Сваёй пячаткі выразной.
  
  Ды ўжо Філіпаўна сівая
  
  Паціху дзверы адчыняе,
  
  Нясе ёй на падносе чай.
  
  «Пара, дзіця маё, ўставай!
  
  Ды ты не спіш, ты ўжо гатова!
  
  О птушка ранняя мая!
  
  Дарма трыножылася я,
  
  І, дзякуй богу, ты здарова!
  
  Тугі ўчарашняй знік і след,
  
  А твар гарыць, як ружы цвет».
  
  
  
  XXXIV
  
  — Ах, няня... пільная патрэба...
  
  «Зраблю, што скажаш, загадай».
  
  — Не думай толькі... вельмі трэба…
  
  Ды бачыш... ах! не адмаўляй, —
  
  «Я ўсё зраблю». — Дык вось, запіска…
  
  Пашлі ж ты ўнука... гэта блізка...
  
  Хай аднясе яе... таму
  
  Суседу О... ды каб яму
  
  Унук не гаварыў нічога,
  
  Каб ён не называў мяне... —
  
  «Паслаць не цяжка ўнука мне...
  
  Ліст да суседа? Да якога?
  
  Суседзяў шмат вакол жыве —
  
  Іх не ўтрымаць у галаве».
  
  
  
  XXXV
  
  — Ты не здагадлівая, няня! —
  
  «Так, так, састарала ўжо я,
  
  Але — тупее розум, Таня;
  
  Бывала, любая мая,
  
  Бывала слова панскай волі...»
  
  — Ах, няня родная, даволі!
  
  Не маю я патрэбы ў тым.
  
  Тут справа ўся ў лісце маім
  
  Онегіну. — «Я зразумела.
  
  Не злуйся, любая мая,
  
  Што не здагадлівая я...
  
  Але чаго-ж ты зноў збялела?»
  
  — Так, глупства гэта, не зважай.
  
  Хутчэй-жа ўнука пасылай. —
  
  
  
  XXXVI
  
  Няма адказу. Дзень мінае,
  
  Другі ўжо надыходзіць дзень.
  
  Тацяна на адказ чакае,
  
  Блукае бледная, як цень.
  
  Прыехаў Ленскі нечакана,
  
  Ён гаспадыняю спатканы,
  
  Як і заўсёды, шчыра быў:
  
  «Дзе-ж сябра ваш? Ён нас забыў».
  
  Тацяна ружай запылала.
  
  — Сягоння быць ён абяцаў, —
  
  Госць гаспадыні адказаў, —
  
  Ды мусіць, пошта затрымала. —
  
  Тацяна не глядзіць, маўчыць,
  
  Адказ дакорам ёй гучыць.
  
  
  
  XXXVII
  
  Цямнела; самавар гатовы,
  
  Увесь у пары, булькатаў;
  
  Кітайскі чайнік адмысловы
  
  Над ім, як з хмары, выплываў.
  
  Рукою Ольгі разліваны,
  
  Струменем цёмным чай духмяны
  
  Па светлых шклянках булькатаў
  
  І сліўкі хлопчык падаваў.
  
  Тацяна сумная стаяла
  
  Каля халоднага акна,
  
  На шыбы дзьмухнуўшы, яна
  
  Чароўным пальчыкам пісала
  
  На параю пакрытым шкле
  
  Заветлы вензель: О ды Е.
  
  
  
  XXXVIII
  
  І часам тым душа ў ёй ныла,
  
  І позірк смутны быў ад слёз.
  
  Ды раптам тупат!.. кроў застыла.
  
  Бліжэй, бліжэй на двор... і вось
  
  Еўгені! «Ах!» — і лёгкім ценем
  
  Ляціць, ахоплена імкненнем,
  
  Яна праз чорны ход у сад;
  
  Ляціць, ляціць — зірнуць назад
  
  Баіцца; так яна мінала
  
  Масткі і клумбы і лужок.
  
  Прысады, возера, лясок.
  
  Ледзь-ледзь да лаўкі даімчала
  
  І, сілы трацячы свае,
  
  Тацяна наша на яе
  
  
  
  XXXIX
  
  Упала... «Тут ён! тут Еўгені!
  
  О божа! Што падумаў ён!»
  
  Але ў сардэчным летуценні
  
  Жыве надзеі цьмяны сон.
  
  Яна гарыць, трымціць пакутна,
  
  Чакае: ці не йдзе? Не чутна.
  
  У садзе служак чуўся спеў —
  
  Збіралі ягады між дрэў
  
  І па наказу ўсе спявалі
  
  (Наказ грунтуецца на тым,
  
  Каб панскай ягады зусім
  
  Іх вусны не пакаштавалі —
  
  Былі занятыя ўвесь час:
  
  Не без дасціпнасці наказ!)
  
  
  
  ПЕСНЯ ДЗЯЎЧАТ
  
  Вы, дзяўчаты дружныя,
  
  Кветачкі, падлетачкі,
  
  Загуляйце, шчырыя,
  
  Заспявайце, любыя!
  
  Заспявайце песеньку,
  
  Песеньку заветную,
  
  Прывабляйце хлопчыка
  
  Вы да кола нашага.
  
  Як завабім хлопчыка,
  
  Як заўважым здалеку,
  
  Паімчым мы, любыя,
  
  Закідаем вішнямі,
  
  Вішнямі, малінаю.
  
  Спелаю смародзінай.
  
  Не хадзі падслухваць ты
  
  Песенькі заветныя,
  
  Не хадзі падглядваць ты
  
  Карагоды нашыя.
  
  
  
  ХL
  
  Чуваць быў спеў, не заўважала
  
  Тацяна бліpкіх галасоў,
  
  Ды з нецярплівасцю чакала,
  
  Каб сэрца гул хутчэй прайшоў.
  
  Каб не ірдзеліся ланіты,
  
  Астыў у грудзях жар разліты.
  
  Але не стыне ў грудзях жар,
  
  Ярчэй гарыць дзявочы твар...
  
  Вось так матыль на сонцы ззяе,
  
  Трымціць вясёлкавым крылом,
  
  У рукі ўмяты хлапчуком;
  
  Так зайчык скача, прысядае,
  
  Раптоўна ўбачыўшы здалёк,
  
  Як да куста прыпаў стралок.
  
  
  
  XLI
  
  Яна, нарэшце, з лаўкі ўстала,
  
  Пайшла сцяжынкаю сваёй;
  
  Ледзь у прысады скіравала,
  
  Аж раптам — проста перад ёй
  
  Еўгені грозным ценем вырас,
  
  Яго вачэй суровы выраз,
  
  Нібы агнём яе паліў
  
  І на дарозе прыпыніў.
  
  Пра вынік страчы нечаканай
  
  Я раскажу, сябры, пасля —
  
  Цяпер не маю сілы я;
  
  Ад працы доўгай і стараннай,
  
  Сябры мае, я адпачну,
  
  А потым зноў пісаць пачну.
  
  
  
  * Яна была дзяўчынай, яна была закахана.
  
  Мальфілатр
  
  ** І гэтак далей.
  
  *** «Благонамеренный» - часопіс.
  ГЛАВА ЧАЦВЁРТАЯ
  (І. ІІ. III. IV. V. VI)
  
  
  
  La morale est dans la nature des choses
  
  Necker*
  
  
  
  VII
  
  Чым меней мы жанчыну любім,
  
  Тым больш мы да спадобы ёй,
  
  І тым яе хутчэй мы губім
  
  Няўвагай робленай сваёй.
  
  Раней распуста безумоўнай
  
  Слыла навукаю любоўнай,
  
  Сябе ўслаўляючы штогод,
  
  Кахаючы без асалод.
  
  Ды падыходзіць гэта з’ява
  
  Хутчэй да густу малп старых
  
  З часоў услаўленых былых:
  
  Лаўласаў абымшэла слава,
  
  Ні іх парык не модны ў нас,
  
  Ані чырвоны іх абцас.
  
  
  
  VIII
  
  Каму не сумна прытварацца,
  
  Сцвярджаць па-рознаму адно;
  
  У тым упэўпіць намагацца,
  
  У чым мы ўпэўнены даўно;
  
  Адказы чуць адны і тыя;
  
  Намеры асуджаць благія,
  
  Якіх і не было сярод
  
  Дзяўчынак у трынаццаць год!
  
  Каго не стомяць і пагрозы,
  
  І клятвы, і няшчыры страх,
  
  Пісулькі на шасці лістах,
  
  Мана, пярсцёнкі, плёткі, слёзы,
  
  І цётак і бацькоў нагляд,
  
  І клопат мужа, — хто ім рад!
  
  
  
  IX
  
  Еўгені жыў цвярозай марай.
  
  Ён на зары свайго жыцця
  
  Памылак горкіх быў ахвярай,
  
  Нястрыманага пачуцця.
  
  Для долі лёгкае абраны,
  
  Адным на час зачараваны,
  
  Ён расчароўваўся ў другім,
  
  Не рад стамляў яго зусім
  
  Здрадлівы поспех у каханні,
  
  Ён чуў і ў шуме і ў цішы
  
  Нязгоду вечную душы,
  
  Глушыў ён смехам пазяханні:
  
  Вось так, сярод нікчэмных спраў.
  
  Юнацтва дні ён змарнаваў.
  
  
  
  X
  
  Ён за красунямі цягаўся
  
  Хутчэй ад нечага рабіць;
  
  Адмовяць — ён не хваляваўся;
  
  А здрадзяць — рад быў адпачыць.
  
  Ён іх шукаў без асалоды,
  
  А пакідаў ён іх без шкоды,
  
  Забыўшы іх любоў і злосць.
  
  Вось гэтак вечаровы госць
  
  На віст спакойна прыязджае,
  
  Садзіцца; скончана гульня:
  
  З двара кіруе ён каня,
  
  Спакойна дома засынае
  
  І сам не знае раніцой
  
  Далейшы распарадак свой.
  
  
  
  XI
  
  Але чытаў пасланне Тані
  
  З цікавасцю Онегін мой:
  
  Душы дзявочай хваляванні
  
  У ім збудзілі думак рой.
  
  Згадаў ён твар яе маркотны
  
  І выгляд ціхі і самотны;
  
  І ў чысты і бязгрэшны сон
  
  Душою акунуўся ён.
  
  Магчыма, пачуццё былое
  
  Ён на хвіліну прыгадаў;
  
  Ён ашукаць не пажадаў
  
  Даверлівасць душы святое.
  
  Цяпер мы ў сад пераляцім,
  
  Дзе стрэлася Тацяна з ім.
  
  
  
  XII
  
  Хвіліны дзве яны маўчалі
  
  Онегін гутарку пачаў:
  
  «Я ведаю, вы мне пісалі...
  
  Не адмаўляйце. Я пазнаў
  
  Душы даверлівай прызнанне
  
  І непасрэднае каханне;
  
  Прыемнай шчырасць мне была,
  
  Пачуцці зноў яна ўзняла
  
  У сэрцы, колькі год маўклівым...
  
  Ды вас хваліць я не хачу —
  
  Я за яе вам адплачу
  
  Прызнаннем гэткім-жа праўдзівым;
  
  Прыміце споведзь вы маю:
  
  Сябе на суд ваш аддаю.
  
  
  
  XIII
  
  Калі-б сям’ёй рашыў я стала
  
  Свае жыццё абмежаваць;
  
  Калі-б мне доля загадала
  
  Ці бацькам, а ці мужам стаць;
  
  Калі-б адчуў я мімаволі
  
  Патрэбу ў цесным хатнім коле, —
  
  Паверце, вы-б тады адной
  
  Былі нявестаю маёй.
  
  Скажу бея мадрыгалаў модных:
  
  Я, паўна-б, іншых не шукаў,
  
  Я толькі-б вас адну абраў
  
  Падругай дзён маіх маркотных,
  
  Найлепшай з тых, што даў мне бог.
  
  Шчаслівы быў-бы... колькі мог!
  
  
  
  XIV
  
  Мяне не вабіць шлюб прыемны:
  
  Супроць яго душа мая;
  
  Тут вашы вартасці дарэмны,
  
  Бо іх зусім не варты я.
  
  Паверце, нам жыццё такое
  
  Пакутай будзе не малою.
  
  Я колькі ні любіў-бы вас,
  
  Прывык-бы, разлюбіў ураз;
  
  Вы плакаць пачалі-б: ды мужа,
  
  Я знаю, слёзы не крануць,
  
  А толькі болей раззлуюць.
  
  Мяркуйце-ж самі, што за ружы
  
  Нам падрыхтуе Гіменей,
  
  На згубу горкую надзей!
  
  
  
  XV
  
  Што горай за сям’ю такую,
  
  Дзе жонка плача, дзе яна
  
  Аб мужы целы дзень гаруе
  
  Адна з відна і да цямна;
  
  Дзе сумны муж цану ёй знае,
  
  Аднак жа долю праклінае,
  
  Маўклівы, хмуры ён заўжды,
  
  Раўнівы, злосны ад нуды.
  
  Вось я. Ці гэткага шукалі
  
  Вы чыстай, полымнай душой,
  
  Калі са шчырасцю такой,
  
  З такой развагай мне пісалі?
  
  І хіба воляю нябёс
  
  Прызначаны вам гэткі лёс?
  
  
  
  XVI
  
  Гадоў і мар навечна страта;
  
  Маёй душы не абнавіць…
  
  Я вас люблю любоўю брата,
  
  Яшчэ пяшчотней, можа быць.
  
  Не раз дзяўчына маладая
  
  На мары мары замяняе,
  
  Другому сэрца аддае;
  
  Так дрэўца лісцікі свае
  
  Мяняе з кожнаю вясною,
  
  То лёсам суджана ўжо так.
  
  Вы зноў палюбіце: аднак...
  
  Валодаць трэба вам сабою;
  
  Не кожны зразумее вас —
  
  З бядою стрэнецеся ўраз».
  
  
  
  XVII
  
  Так наш герой мучыў цярпліва.
  
  Яго прамову, як магла,
  
  Тацяна слухала маўкліва,
  
  Заслала вочы ёй імгла.
  
  Руку падаў ён. Несвядома
  
  Тацяна, сумная вядома,
  
  Абапіраецца рукой,
  
  Схіляючыся галавой;
  
  Яны, мінаючы гароды,
  
  Прышлі дадому, і аб тым
  
  Ніхто заўваг не робіць ім:
  
  Ёсць у вясковае свабоды
  
  Свае шчаслівыя правы,
  
  Як і ў пагардлівай Масквы.
  
  
  
  XVIII
  
  І тут, чытач мой паважаны,
  
  Са мной згадзіся і заўваж,
  
  Што вельмі чула да Тацяны
  
  Паставіўся Онегін наш;
  
  Адзнакі вартая праява! —
  
  Хоць пра яго ішла няслава,
  
  Хоць невядома ад чаго,
  
  Сябры і ворагі яго
  
  (Між іншым, розніца малая)
  
  Яго няславілі ўсяляк.
  
  На свеце павялося так,
  
  Што ворагаў а нас кожны мае,
  
  Сябры-ж — пра іх згадаў я зноў —
  
  Ратуй нас, божа, ад сяброў!
  
  
  
  XIX
  
  А што? Ды так. Я пакідаю
  
  Пра гэта думаць нездарма;
  
  Я толькі ў дужках заўважаю:
  
  Паклёпу горшага няма,
  
  Хлусні не знойдзеце такое,
  
  Ці эпіграмы больш брыдкое,
  
  Ці проста недарэчных слоў,
  
  Якія сябра ваш гатоў,
  
  З усмешкаю абавязкова,
  
  У коле гаваркім пра вас
  
  Без злосці згадваць сотню раз,
  
  Сто раз расказваць памылкова;
  
  А, зрэшты, ён за вас гарой:
  
  Ён любіць вас, як родны, свой!
  
  
  
  XX
  
  Гм! гм! Чытач, як ваша справа,
  
  Як ваша маецца радня?
  
  Калі паслухаць вам цікава,
  
  Баруся вытлумачыць я,
  
  Што слова родзіч азначае.
  
  Асоба родзіча якая:
  
  Аб ім мы ўсё павінны знаць,
  
  Яго павінны паважаць,
  
  І, як заведзена народам,
  
  Пад новы год яго вітаць.
  
  Ці поштам ліст яму паслаць,
  
  Каб зноў пра нашы справы потым
  
  На цэлы год забыўся ён...
  
  Яму жадаю доўгіх дзён!
  
  
  
  XXI
  
  Ды спадзявацца вы павінны
  
  Больш на жаночую любоў:
  
  Над ёй і ў грозныя гадзіны
  
  Вы не губляеце правоў.
  
  Вядома так. Калі-б не моды,
  
  Не асаблівасці прыроды,
  
  Калі-б не ўражлівасць жанчын...
  
  Яны — як лёгкі ром пушын.
  
  Яшчэ з іх кожная павінна
  
  На ўвагу думку мужа браць,
  
  Лічыцца ж ёю, паважаць;
  
  Так ваша верная жанчына
  
  Другога пакахае ўраз.
  
  Каханнем круцяць чэрці ў нас.
  
  
  
  XXII
  
  Каго-ж любіць. Каму нам верыць?
  
  І хто не здрадзіць нам адзін?
  
  Хто справы ўсе і словы мерыць
  
  Паслужліва на наш аршын,
  
  Паклёпам нас не зневажае,
  
  Пра гонар наш заўсёды дбае?
  
  З кім не зазнаем мы нуды?
  
  Хто можа дараваць заўжды
  
  Нам недахопы і заганы?
  
  Асобы гэткай не шукай,
  
  Сябе любі, сябе ўслаўляй,
  
  Чытач высокапаважаны,
  
  Асоба вартая! дарма,
  
  Больш вартай, пэўна, і няма.
  
  
  
  ХХІІІ
  
  Што вынікам спаткання стала?
  
  Чытач! не цяжка адгадаць!
  
  На хвілю на’т не пакідала
  
  Яно пакутна хваляваць
  
  Душы яе, каханнем хворай;
  
  Агнём пякельным яшчэ горай
  
  Тацяна бедная гарыць;
  
  Надыйдзе ноч, яна не спіць;
  
  Жыцця спакой і асалода,
  
  Юнацтва ранак залаты,
  
  Прапала ўсё, як гук пусты,
  
  Як недарачная прыгода:
  
  Так апранае буры цень
  
  Яшчэ не выбліснуўшы дзень.
  
  
  
  XXIV
  
  Але! Мая Тацяна гіне;
  
  Бялее, гасне і маўчыць!
  
  І не цікава ўсё дзяўчыне,
  
  Душы не здольна ўзварушыць.
  
  Суседзі шэпчуць між сабою,
  
  Ківае кожны галавою:
  
  Ёй замуж час, даўно ўжо час!
  
  Ды годзе. Павяду свой сказ
  
  Я пра шчаслівае каханне,
  
  Пра радасць, згоду і спакой.
  
  Аднак, чытач цярплівы мой,
  
  Мяне трывожыць спачуванне.
  
  Даруйце мне: я так люблю
  
  Тацяну мілую маю!
  
  
  
  XXV
  
  Што дзень, то больш зачараваны
  
  Красою Ольгі маладой,
  
  Наш Ленскі пачуццю адданы
  
  Самаахвярнаю душой.
  
  Сядзіць ён у пакоі разам
  
  З дзяўчынай вечаровым часам;
  
  Заўсёды ў садзе раніцой
  
  Гуляе Ленскі разам з ёй –
  
  І што-ж? Ён поўны захаплення.
  
  Прыемны ён зазнаў палон,
  
  І баз дазволу Ольгі ён
  
  Не можа нават край адзення
  
  Адважыцца пацалаваць,
  
  А ці касу ёй заплятаць.
  
  
  
  XXVI
  
  Дзяўчыне часам ем чытае
  
  Аб дабрачыннасці раман,
  
  Дзе аўтар больш прыроду знае,
  
  Чым нават сам Шатабрыян;
  
  Старонку, іншы раз, другую
  
  (Бяссэнсіцу, лухту пустую,
  
  Што толькі шкодна для дзяўчат)
  
  Мінуць ён сарамліва рад.
  
  У садзе, ад людскога вока
  
  Схаваўшыся, сядзяць адны
  
  Над дошкай шахматнай яны,
  
  Сядзяць і думаюць глыбока,
  
  І Ленскі пешкаю ладдзю
  
  Здымае ў забыцці сваю.
  
  
  
  XXVII
  
  Дадому едзе ён — і дома
  
  Заняты Ольгаю сваёй.
  
  Старонкі шчырыя альбома
  
  Ён мусіць упрыгожваць ёй:
  
  Вясковыя малюе віды,
  
  Магільны камень, храм Кіпрыды;
  
  Альбо на ліры галубка
  
  Выводзіць лёгкая рука:
  
  Ці там-жа, ва ўспамін дзяўчыне,
  
  Ніжэй сябровак і сяброў,
  
  Чуллівы верш з васьмі радкоў,
  
  Як помнік мар сваіх, пакіне —
  
  Імклівых дум трывалы след,
  
  Той самы пасля доўгіх лет.
  
  
  
  XXVIII
  
  Альбом паненкі павятовай,
  
  Чытач мой, пэўна бачыў ты,
  
  Там з непасрэднасцю вясковай
  
  Усе паспісаны лісты.
  
  Найболей вершы там у модзе,
  
  Хай з рытмам, з рыфмай у нязгодзе,
  
  Але ў альбом яны, аднак,
  
  Запісаны, як дружбы знак.
  
  Там у пачатку сустракаем:
  
  Qu’écrirez-vous sur ces tablettes;
  
  І подпіс: t. á. v. Anette;
  
  А пад канец мы прачытаем:
  
  Хто любіць больш, чым я, цябе,
  
  Той піша хай далей мяне».
  
  
  
  XXIX
  
  Два сэрцы там абавязкова
  
  З паходняй, з кветкамі відны;
  
  Там знойдзеш, пэўна, клятвы слова
  
  Кахаць і верыць да труны;
  
  Напэўна і пііт армейскі
  
  Там вершык махануў зладзейскі.
  
  Што-небудзь у такі альбом
  
  Рад запісаць сваім пяром
  
  І я, а гарантыяй бясспрэчнай,
  
  Што недарэчныя радкі
  
  Адтуль не пойдуць у вякі,
  
  І што з усмешкай бессардэчнай
  
  Не будуць потым разглядаць,
  
  Ці мог дасціпна я пісаць.
  
  
  
  XXX
  
  А вы, тамы, вы, скарб вядомы,
  
  З бібліятэкі ведзьмакоў,
  
  Вялікасвецкія альбомы,
  
  Пакута модных песняроў,
  
  Вы, размалёваныя строга
  
  Рукою самаго Талстога,
  
  Ці Баратьнскага пяром,
  
  Няхай вас пакарае гром!
  
  Калі здараецца, што дама
  
  Мне падае in-quarto свой,
  
  Ад злосці трачу я спакой,
  
  І выспявае эпіграма
  
  У глыбіні маёй душы —
  
  А мадрыгалы ім пішы!
  
  
  
  XXXI
  
  Не мадрыгал складае модны
  
  Наш Ленскі дзеўчыне ў альбом;
  
  Каханне, а не жарт халодны,
  
  Яго валодае пяром;
  
  Ён што пра Ольгу ні пачуе,
  
  Усё ў альбоме занатуе:
  
  І праўды поўныя жывой
  
  Плывуць элегіі ракой...
  
  Вось так, Языкаў, сонцу роўны,
  
  Ад сэрца славіш ты ўсяго
  
  Не ведаючы сам каго,
  
  І абор элегій нанкаштоўны
  
  Раскажа і табе і ўсім
  
  Калісьці аб жыцці тваім.
  
  
  
  XXXII
  
  Цішэй! Ты чуеш? Крытык сталы
  
  Загадвае пакінуць нам
  
  Элегіі вянок завялы
  
  І нашым бедным песнярам
  
  Крычыць: «пакіньце, зрэшты, плакаць
  
  І ўсё адно і тое-ж квакаць,
  
  Пець аб мінулым, аб былым;
  
  Спявайце іншае зусім!»
  
  — Напэўна ты на мэце маеш
  
  Трубу і маску і кінжал,
  
  І думак мёртвы капітал
  
  Уваскрэсіць нам загадаеш
  
  Ты адусюль: ці так? — «Ды не.
  
  Пішыце оды для мяне,
  
  
  
  XXXIII
  
  Ды так, як у былыя годы,
  
  Як некалі даўно, даўно...»
  
  — Адны вялікасныя оды,
  
  Пакінь; хіба не ўсёадно?
  
  Успомні, што сказаў сатырык!
  
  Хіба чужога сэнсу лірык
  
  Мілей узнёсласцю радкоў
  
  Ад нашых сумных песняроў? —
  
  «Ды ўсё ў элегіі нікчэмна;
  
  У ён няма высокіх мэт;
  
  Між тым, якіх вышынь паэт
  
  Дасяг у одзе?..» Тут дарэмна
  
  Спрачацца; лепей памаўчу:
  
  Сварыць стагоддзі не хачу.
  
  XXXIV
  
  Прыхільнік славы і свабоды,
  
  У хваляванні дум сваіх,
  
  Наш Ленскі і пісаў-бы оды.
  
  Ды Ольга не чытала іх.
  
  А ці здаралася паэтам
  
  Дзяўчыне любай ці кабетам
  
  Чытаць свой твор? Такі паэт
  
  Быў задаволены, як след.
  
  І сапраўды — ці не шчаслівы
  
  Хіба паэт, каханак той,
  
  Які красуні маладой
  
  Чытае вершык свой чуллівы?
  
  Шчаслівы... хоць яна зусім
  
  Захоплена ў той час другім.
  
  
  
  XXXV
  
  А сам я творчасцю сваёю,
  
  Што мар маіх складае плён,
  
  Дзялюся з няняю старою,
  
  Падругаю юнацкіх дзён,
  
  Ці пасля сумнага абеда,
  
  Загнаўшы ў кут гасця-суседа,
  
  Сваёй трагедыяй душу,
  
  Яго няшчасную душу,
  
  Альбо (і гэта варта згадак),
  
  Тугою стомлены зусім,
  
  Хаджу над возерам сваім,
  
  Пужаю дзікіх качак статак:
  
  Ад песенных маіх радкоў
  
  Яны ўцякаюць з берагоў.
  
  
  
  XXXVI. XXXVII
  
  А пгто-ж Онегін? Тут дарэчы
  
  Увагі вашае прашу:
  
  Яго заняткі і сустрэчы
  
  Я падрабязна апішу.
  
  Онегін жыў анахарэтам;
  
  А сёмай уставаў ён летам,
  
  Ішоў расою нацянькі
  
  Да светлай ранішняй ракі;
  
  Як Байран кідаўся ў стыхію,
  
  Свой Гелеспонт пераплываў,
  
  Пасля ён кофе выпіваў,
  
  Гартаў часопісы благія,
  
  І апранаўся...
  
  
  
  XXXVIII. XXXIX
  
  І сон, і кнігі, і гулянкі,
  
  Лясная засень, плёск вады,
  
  Смех чорнавокае бялянкі
  
  І пацалунак малады,
  
  Конь і імклівы і слухмяны,
  
  Абед, як след прыгатаваны.
  
  У шклянцы светлае віно
  
  І адпачынак, вось яно —
  
  Жыццё яго на адзіноце.
  
  Вось гэтак бесклапотна ён
  
  І жыў і ясных летніх дзён
  
  На’т не падлічваў у ляноце,
  
  Забыўшы горад і сяброў
  
  І сум святочных вечароў.
  
  
  
  XL
  
  Паўночнае падобна лета
  
  Больш да паўднёвае зімы,
  
  Мільгне і ўсё – вядома гэта,
  
  Хаця й не прызнаемся мы.
  
  У небе воеснь панавала,
  
  З-за хмар свяціла сонца мала,
  
  Кароткім быў ягоны шлях;
  
  Дубровы таямнічы дах
  
  З маркотным шумам абсыпаўся,
  
  На поле напаўзаў туман,
  
  Гусей крыклівых караван
  
  Цягнуўся ў вырай: набліжаўся,
  
  Імглой заслаўшы далягляд,
  
  Даждлівы, нудны лістапад.
  
  
  
  ХLI
  
  Зара ўстае ў імгле халоднай;
  
  На полі гоман працы змоўк;
  
  З сваёй ваўчыхаю галоднай
  
  Выходзіць на дарогу воўк;
  
  Яго пачуўшы, конь дарожны
  
  Храпе — і путнік асцярожны
  
  Ляціць, што мае сіл, з гары;
  
  Пастух на ранішняй зары
  
  Трубой не будзіць селяніна,
  
  І позна ўвечары дамоў
  
  Не гоніць ён сваіх кароў;
  
  У хаце з песняю дзяўчына
  
  Прадзе, і, друг начы даўгой,
  
  Трашчыць лучынка перад ёй.
  
  
  
  ХLII
  
  І вось ужо трашчаць марозы,
  
  Палі ў іскрыстым серабры...
  
  (Чытач чакае рыфмы розы;
  
  На вось, хутчэй яе бяры!)
  
  Люстраней моднага паркета
  
  Заззяла рачкі ў лёд адзета,
  
  Дзяцей шумлівы карагод
  
  Канькамі гучна рэжа лёд;
  
  Чырвоналапы і дзябёлы,
  
  Плысці задумаўшы, гусак
  
  На коўзкі лёд ступіў, аднак,
  
  Адразу падае. Вясёлы
  
  Мільгае кружыцца сняжок,
  
  У першых зорках беражок.
  
  
  
  ХLIII
  
  Што нам у вёсцы невясёлай
  
  Рабіць часінаю такой?
  
  Усё навокал вее голай
  
  І аднастайнаю нудой.
  
  Скакаць дарогай палявою?
  
  Ды конь падковаю тупою
  
  За лёд зачэпіць абы дзе
  
  І пакаўзнецца і ўпадзе.
  
  Сядзі: надзейны дах вясковы,
  
  Вось Прадт, вось Walter Scott – чытай!
  
  Альбо выдаткі падлічай,
  
  Ці пі — і доўгі вечаровы
  
  Мінецца час, а раніцой
  
  З такой-жа стрэнешся нудой.
  
  
  
  ХLIV
  
  Онегін чыстым Чайльд Гарольдам
  
  Жыве, не лічыць нудных дзён:
  
  У ванную з ільдом халодным,
  
  Прачнуўшыся, садзіцца ён,
  
  Пасля ў задуме пахаджае,
  
  Ці кій тупы ў руках трымае
  
  І на більярдзе ў два шары
  
  Гуляе з ранішняй зары.
  
  Надыйдзе вечар: забывае
  
  Більярдны кій свой у кутку,
  
  Засланы стол пры камінку,
  
  Еўгені Ленскага чакае,
  
  Прыехаў ён — усё, як след:
  
  Хутчэй ім падавай абед!
  
  
  
  ХLV
  
  Віно Кліко альбо Маэта —
  
  Найлепшае з французскіх він,
  
  Ў бутэльцы мёрзлай для паэта
  
  Пададзена ўжо ў міг адзін.
  
  Яно заззяла Іпакрэнай;
  
  Сваёй іскрыстасцю і пенай
  
  Мне падабалася яно.
  
  Сябры, за гэтае віно,
  
  Ці памятаеце, бывала,
  
  Я лепт апошні аддаваў?
  
  Струмень шыпучы нараджаў
  
  Вясёлых, трапных слоў нямала,
  
  А колькі жартаў і радкоў,
  
  І спрэчак, і вясёлых сноў!
  
  
  
  ХLVI
  
  Ды страўніку майму здраджае
  
  Шумлівай пенаю яно,
  
  Яго цяпер мне замяняе
  
  Бардо — прыстойнае віно.
  
  Аі я болей не ўжываю.
  
  Аі — з каханкай параўнаю
  
  Здрадлівай, жвавай, гаваркой
  
  І легкадумнай і пустой.
  
  А ты, бардо, падобны другу,
  
  Які і ў горы і ў бядзе
  
  Не пакідае нас нідзе
  
  І нам сяброўскую паслугу
  
  Зрабіць гатовы, як ніхто.
  
  Няхай жыве наш друг, бардо!
  
  
  
  ХLVII
  
  Пакрыты прысакавым ценем
  
  Паволі гаснуў вугалёк;
  
  Ледзь-ледзь прыкметная, струменем
  
  Вілася пара; камінок
  
  Ледзь дыхаў цеплынёю. З трубак
  
  Дымок цягнуўся. Светлы кубак
  
  Яшма шыпеў сярод стала.
  
  Усё ахутвала імгла.
  
  (І я люблю, і я жадаю
  
  Вось так сустрэць у дружбака
  
  Час між сабакі і ваўка —
  
  Чаму завецца так, не знаю,
  
  Час вечаровае зары.)
  
  Сядзяць і гутараць сябры:
  
  
  
  XLVIII
  
  «Ну, як суседкі? Як Тацяна?
  
  Як Ольга маецца твая?»
  
  — Налі яшчэ мне, мой каханы...
  
  Даволі... Так... Уся сям’я
  
  Здаровая; цябе віталі.
  
  А каб ты знаў, якімі сталі
  
  У Ольгі плечы, любы мой!
  
  Што за душа ў яе! З табой
  
  Давай да іх паедзем разам;
  
  А то разваж, мой дружа, сам,
  
  Ты два разы ў іх быў, а там
  
  Пра іх зусім забыў, тымчасам.
  
  Чакай!., і я зусім забыў!
  
  Да іх запрошаны ты быў. —
  
  
  
  XLIX
  
  «Я?» — Так, Тацяны нараджэнне
  
  У суботу будуць адзначаць;
  
  Табе на гэта запрашэнне
  
  Прычын няма не прыязджаць. —
  
  «Ды безліч будзе там народу
  
  І ўсякага такога зброду...»
  
  — Ані нікога, пэўны я!
  
  Хто будзе там? Свая сям’я.
  
  Дык едзеш? — «Еду». — Малайчына! –
  
  І келіх светлага віна
  
  Пры гэтым выпіў ён да дна
  
  За Ольгу — важкая прычына.
  
  Пасля загаварыў ізноў
  
  Пра Ольгу — што рабіць? — любоў!
  
  
  
  L
  
  Ён быў вясёлы, бо адбыцца
  
  Павінен неўзабаве шлюб.
  
  Начы жаданай таямніца,
  
  Вянок, што сэрцу даўна люб,
  
  Не пакідалі мар нябогі.
  
  Гімена клопаты, трывогі
  
  І безліч нудных хатніх спраў
  
  Юнак ніколі не ўяўляў.
  
  А мы, як ворагі Гімена,
  
  У шлюбе бачым скрозь адну
  
  Нуду суцэльную, ману,
  
  Раман у гусце Лафантэна...
  
  Мой Ленскі? трапіў шчыра ён
  
  Жыццю вось гэткаму ў палон.
  
  
  
  LI
  
  «Мяне кахаюць!..» Разважае
  
  Вось гэтак ён у забыцці.
  
  Шчаслівы той, хто веру мае,
  
  Надзей не траціць у жыцці,
  
  Хто спіць у радаснай знямозе,
  
  Як п’яны путнік на дарозе,
  
  Ці гэтак, як матыль лясны,
  
  П’е слодыч з кветкі ў дні вясны;
  
  Той варты жалю, хто прадбачыць
  
  Усё, хто верай не жыве,
  
  Хто ўсё па-свойму ў галаве
  
  Перакрыўляе, перайначыць,
  
  Хто да ўсяго ў жыцці астыў
  
  І ўсё сабе забараніў.
  
  
  
  * «Нраўственасць у прыродзе рэчаў».
  
  Некер
  ГЛАВА ПЯТАЯ
  
  
  
  О, не ведай гэткіх сноў,
  
  Сноў, страшных, Светлана.
  
  Жукоўскі.
  
  
  
  І
  
  Тым годам восень гасцявала
  
  У полі, у лесе доўгі час,
  
  Прырода ўжо зімы чакала.
  
  Другога студзеня якраз
  
  Снег ноччу лёг. Устаўшы рана,
  
  Убачыла ў акно Тацяна
  
  Двор пабялелы, агарод,
  
  Дарогу, кручы, стрэхі, плот,
  
  На шыбах лёгкія узоры,
  
  Гаі ў зімовым серабры,
  
  Сарок вясёлых на двары,
  
  Засцеленыя мякка горы
  
  Зімы бліскучым дываном
  
  Пад яркім сонечным святлом.
  
  
  
  ІІ
  
  Зіма!.. На снежныя загоны
  
  Ўрачыста едзе селянін,
  
  Бяжыць паволі конь ягоны,
  
  Пачуўшы свежасць пуцявін;
  
  Іскрысты снег размёўшы прытка,
  
  Ляціць імклівая кібітка;
  
  Ямшчык сядзіць на перадку
  
  У вышываным кажушку.
  
  Вось бегае хлапчук дваровы:
  
  У санкі Жучку пасадзіў,
  
  Сябе, на час, канём зрабіў;
  
  Даняў яго мароз суровы,
  
  Яму і смешна, і баліць,
  
  А маці праз акно гразіць...
  
  
  
  ІІІ
  
  Малюнкі гэткія, магчыма,
  
  Зусім не зацікавяць вас:
  
  Увага ваша пройдзе міма
  
  Прыроды простай, без акрас.
  
  Пісаў нам, пачуццём сагрэты,
  
  Другі паэт пра снег пра гэты,
  
  З яго радкоў зазналі мы
  
  Усе прывабнасці зімы:
  
  Ён вас захопіць, я сцвярджаю,
  
  Малюючы ў сваіх радках
  
  Гулянкі ў полі на санях;
  
  Але намеру я не маю
  
  Ні з ім змагацца, ні з табой,
  
  Пясняр Фінляндкі маладой.
  
  
  
  IV
  
  Тацяна (руская душою,
  
  Сама не знаючы чаму)
  
  З яе халоднаю красою
  
  Любіла рускую зіму,
  
  Прысады ў шэрані марознай,
  
  І самі, і карою позняй
  
  Ружовы водблеск ад снягоў,
  
  Імглу хрышчэнскіх вечароў.
  
  Як і заўсёды, адзначалі
  
  У доме тыя вечары:
  
  Служанкі ўсе на ўсім двары
  
  І варажылі, і жадалі
  
  Сваім паненкам кожны год
  
  Мужоў ваенных і паход.
  
  
  
  V
  
  Тацяна верыла паданням
  
  Простанароднай старыны,
  
  Маладзіка таемным ззянням,
  
  І ў карты верыла, і ў сны.
  
  Яе трывожылі прыкметы;
  
  І поўнае таемнай меты
  
  Усё вакол яе было,
  
  Ёй сэрца каменем гняло.
  
  Кот не дарэмна, безумоўна,
  
  На печцы лапкай пысу мыў,
  
  То пэўны энак Тацяне быў,
  
  Што едуць госці. Ці раптоўна
  
  Убачыўшы двурогі твар
  
  Маладзіка, што выплыў з хмар,
  
  
  
  VI
  
  Яна дрыжала і бялела.
  
  Калі-ж з бясконцых зор адна
  
  Да долу падала, ляцела
  
  І рассыпалася, — яна
  
  Спяшалася, ўздыхнуўшы горка,
  
  Пакуль яшчэ ляцела зорка,
  
  Жаданне сэрца ёй сказаць.
  
  Калі здаралася спаткаць
  
  Тацяне чорнага манаха,
  
  Ці заяц летняю парой
  
  Перабягаў дарогу ёй, —
  
  Не ведаючы, што ад страху
  
  Рабіць, гаротная, тады
  
  Яна чакала ўжо бяды.
  
  
  
  VII
  
  Ну, што-ж? І гэта ёй цікава,
  
  Таемны жах Тацяне міл:
  
  Ёсць у людзей, вядома справа,
  
  Да супярэчнасцяў нахіл.
  
  Зноў свята сэрца ўсім трывожыць!
  
  Нядбала маладосць варожыць,
  
  Ёй сэрца не сціскае жаль
  
  І перад ёй яснее даль,
  
  Шырокі свет юнацкай мары;
  
  Варожыць старасць ля труны,
  
  Былыя страты ёй відны,
  
  На ўсё глядзіць праз акуляры;
  
  Аднак надзея, часам тым,
  
  Дзіцячай мовай хлусіць ім.
  
  
  
  VIII
  
  З цікавасцю Тацяна сочыць:
  
  Воск растапіўся ўжо зусім,
  
  І нешта дзіўнае прарочыць
  
  Узорам вылітым сваім;
  
  Са сподку, поўнага вадою,
  
  Пярсцёнкі дастаюць чаргою;
  
  І вынуўся пярсцёнак ёй
  
  Пад гукі песні вось такой:
  
  «Там мужыкі жывуць багата,
  
  Грабуць мяхамі серабро!
  
  Каму пяём, таму дабро
  
  І слава!» Выказана страта
  
  У песні той, на сумны лад;
  
  Мілей кашурка для дзяўчат.
  
  
  
  ІХ
  
  У небе ясна і халодна;
  
  І карагод паўночных зор
  
  Плыве так ціха і так згодна...
  
  Тацяна на шырокі двор
  
  У лёгкім плацці выбягае,
  
  На месяц люстра настаўляе;
  
  Ды ў цёмным люстры ёй адно
  
  Аблічча месяца відно…
  
  Вось рыпнуў снег… прахожы нейкі…
  
  Яна на цыпачках ляціць
  
  І галасок яе гучыць
  
  Пяшчотней ад самой жалейкі:
  
  Як вас завуць? – Спыніўся ён
  
  І так гаворыць: Агафон.
  
  
  
  X
  
  Тацяне няня расказала,
  
  Як трэба ноччу варажыць.
  
  На дзве асобы загадала
  
  Таццяна ў лазні стол накрыць;
  
  Ды стала боязна Тацяне...
  
  І я – пры думцы аб Святлане
  
  Мне стала страшна – так і быць...
  
  З Тацянай нам не варажыць.
  
  Раздзелася парой начною
  
  Яна і ў ложак на спакой
  
  Лягла. Віецца Лель над ёй,
  
  А пад дзявочай галавою
  
  Люстэрка светлае ляжыць.
  
  Заціхла ўсё. Тацяна спіць.
  
  
  
  XI
  
  І сніцца дзіўны сон Тацяне.
  
  Ёй сніцца, быццам бы яна
  
  Ідзе па снегавой паляне,
  
  Вакол яе імгла адна;
  
  У снежных гурбах перад ёю
  
  Бурліць, не знаючы спакою,
  
  Кіпучай хваляю сваёй
  
  Ручай, ня скованы зімой;
  
  Дзве жэрдкі, склееныя льдзінай, –
  
  Няпэўны, коўзкі, хісткі мост, –
  
  Адзіны шлях, што лёг напрост
  
  Цераз ручай перад дзяўчынай;
  
  Ручай шуміць, кіпіць, бурліць,
  
  Тацяна перад ім стаіць.
  
  
  
  XII
  
  Стаіць, наперад ані кроку.
  
  Нідзе нікога не відаць,
  
  Хто б мог Тацяне з тога боку
  
  Руку надзейную падаць.
  
  Ды вось сумёт заварушыўся,
  
  Мядзведзь страшны адтуль з’явіўся:
  
  Снег на спіне, на галаве;
  
  Тацяна ах! – а ён раве
  
  І лапу зь кіпцямі імкліва
  
  Ёй падае – яна сваёй
  
  Абапіраецца рукой
  
  Няўпэўнена і баязліва
  
  І пераходзіць мост як след;
  
  Пайшла – і што ж? мядзведзь услед.
  
  
  
  XIII
  
  Яна ляціць пушынкай лёгкай,
  
  Наперад гоніць страх яе;
  
  Ды ні на крок калматы лёкай
  
  Ад дзеўчыны не адстае;
  
  Сапе мядзведзь калматы, грозны.
  
  Прад імі лес – застылі сосны
  
  У нерухомай у красе;
  
  Ад снегу іх галіны ўсе
  
  Згінаюцца; праз верхавіны
  
  Асін, бяроз і ліп старых
  
  Іскрацца промні зор начных;
  
  Дарог няма; кусты, нізіны –
  
  Усё завея замяла,
  
  Усё ахутала імгла.
  
  
  
  XIV
  
  Тацяна ў лес; мядзведзь за ёю;
  
  Яна імчыць яшчэ хутчэй.
  
  То сук даўгі, нібы рукою,
  
  Яе абхопіць, то з вушэй
  
  Ёй завушніцы вырве сілай;
  
  То хустку ён з галоўкі мілай
  
  Сарве; то раптам чаравік
  
  З нагі – ды ў снег, пад снегам знік;
  
  Яна бяжыць маўклівым борам,
  
  Мядзведзя чуе за спіной,
  
  Не азірнецца, і рукой
  
  Адзення край падняць ёй сорам;
  
  Мядзведзь ні кроку ад яе:
  
  Ёй бегчы сілы не стае...
  
  
  
  XV
  
  Упала ў снег; яе хапае,
  
  Праз цёмны бор нясе мядзведзь;
  
  Яна маўчыць, як нежывая,
  
  Ад страху дышучы ледзь-ледзь;
  
  Мядзведзь дарогаю лясною
  
  Імчыць; вось раптам пад сасною
  
  Шалаш убогі; да акон
  
  Завеяны снягамі ён,
  
  Святло ў тых вокнах ярка зьзяе,
  
  У шалашы і крык і шум;
  
  Мядзведзь гаворыць: тут мой кум,
  
  Крыху пагрэйся, дарагая!
  
  І проста ў сенцы ён ідзе
  
  І на парог яе кладзе.
  
  
  
  XVI
  
  Апамяталася Тацяна;
  
  Мядзведзь калматы з сенцаў знік;
  
  Чуваць ёй шум і гоман п’яны,
  
  Як на хаўтурах шум і крык;
  
  Тацяна, ачуняўшы крыху,
  
  Глядзіць праз шчыліну паціху;
  
  Што ж ёй відаць?.. засланы стол.
  
  Сядзяць страшыдлішчы вакол:
  
  Сабачая з рагамі морда,
  
  Казёл з курынай галавой,
  
  З казлінай ведзьма барадой,
  
  Шкілет грыміць касцямі горда,
  
  Хвастаты карлік шчэрыць рот,
  
  На жураўліных лапах кот.
  
  
  
  XVII
  
  Перад спалоханай дзяўчынай
  
  Праехаў рак на павуку,
  
  Вось чэрап з шыяю гусінай
  
  У яркім скача каўпаку,
  
  Вось млын драўляны прысядае,
  
  Траскоча, крыламі махае;
  
  Свіст, рогат, песні, грукат, брэх,
  
  Туп конскі, чалавечы смех!
  
  Ды што падумала Тацяна,
  
  Калі пазнала між гасцей
  
  Таго, хто сэрцу ўсіх мілей, –
  
  Героя нашага рамана!
  
  Анегін між усіх сядзіць,
  
  На дзьверы з-за стала глядзіць.
  
  
  
  XVIII
  
  Усе за ім з увагай сочаць:
  
  Ён п’е – ўсе п’юць і ўсе крычаць;
  
  Рагоча ён – усе рагочуць;
  
  Ён замаўчыць – усе маўчаць;
  
  Ён – гаспадар, ён тут – галоўны.
  
  Прайшоў Тацянін страх раптоўны,
  
  Яна ідзе ўжо да дзвярэй
  
  І адчыняе іх смялей...
  
  Ды вецер, грукнуўшы дзвярыма,
  
  Гасіць святло начное стаў,
  
  Усіх чарцей пералякаў;
  
  Анегін, бліснуўшы вачыма,
  
  Устаў, і ўсе ўстаюць хутчэй,
  
  Ідзе Онегін да дзьвярэй.
  
  
  
  XIX
  
  І страшна, жутка ёй; імкліва
  
  Яна хацела б уцякаць,
  
  Але няможна: нецярпліва
  
  Яна імкнецца закрычаць.
  
  Дарэмна; грукае дзвярыма
  
  Еўгені, і перад вачыма
  
  Тых дзікіх прывідаў страшных
  
  Стаіць яна – і рогат іх
  
  Чуваць; і хобаты крывыя,
  
  Хвасты хахлатыя, клыкі,
  
  Крывавыя іх языкі,
  
  Іх рогі, пальцы касцяныя,
  
  Уся іх прагная сям’я
  
  Паказвае: мая! мая!
  
  
  
  ХХ
  
  Мая! – сказаў Еўгені грозна.
  
  Не стала раптам зграі ўсёй;
  
  Засталіся ў цішы марознай
  
  Дзяўчына наша, наш герой;
  
  Онегін праваю рукою
  
  Абняў Тацяну, за сабою
  
  Вядзе яе ў зацішны кут,
  
  На лаўку зь ёй садзіцца тут;
  
  Вось: Вольга зь Ленскім уваходзіць, -
  
  Святлом асветлены шалаш;
  
  Кляне гасцей Онегін наш,
  
  І злосна ён вачыма водзіць,
  
  Руку над галавой узняў:
  
  Тацяну дзікі жах скаваў.
  
  
  
  ХХІ
  
  Узнікла сварка; вось Еўгені
  
  Хапае доўгі нож, і ўраз
  
  Забіты Ленскі; страшна цені
  
  Гусцеюць; дзікі крык якраз
  
  Прарэзаў цішу нечакана...
  
  І прачынаецца Тацяна...
  
  Ліецца праз акно святло;
  
  Зара афарбавала шкло –
  
  Марозам вытканыя ўзоры;
  
  Імчыць, ляціць, не чуе ног,
  
  Красуня Ольга на парог,
  
  Святлей паўночнае Аўроры –
  
  «Ну, – кажа, – раскажы ты мне,
  
  Што бачыла сягоння ў сне?»
  
  
  
  XXII
  
  Яна-ж сястры не заўважае,
  
  У ложку з кнігаю ляжыць,
  
  Старонкі кнігі тон гартае
  
  І не адказвае—маўчыць.
  
  Хоць і не мела кніга гэта
  
  Прыемных выдумак паэта,
  
  Ні мудрых думак, ні карцін.
  
  Ды ні Віргілій, ні Расін,
  
  Ні Скот, ні Байран, ні Сенека,
  
  Ні нават Дамскіх Мод Журнал
  
  Такі не выклікаў запал:
  
  То быў, сябры, Мартын Задэка,
  
  Адзін з галоўных мудрацоў
  
  У справе тлумачэння сноў.
  
  
  
  XXIII
  
  Аднойчы гэты твор змястоўны,
  
  Глыбокіх ведаў мудры плён,
  
  Завёз сюды купец вандроўны,
  
  І ўрэшце для Тацяны ён
  
  Яго з няпоўнаю Мальвінай
  
  Пераступіў за тры з палцінай,
  
  Узяўшы ў прыдачу за твор
  
  Вясёлых баек поўны збор,
  
  Ды Правапіс, дзве Петрыяды,
  
  Ды Мармантэля трэці том.
  
  Патрапіў так Задэка ў дом,
  
  Тацяне ён свае парады
  
  Дае штодня, з хвіліны той,
  
  Ды спаць штоноч кладзецца з ёй.
  
  
  
  XXIV
  
  Яе ўстрывожылі пачвары:
  
  Як сон цяжкі ёй разгадаць?
  
  Яна значэнне страшнай мары
  
  У кнізе хоча адшукаць.
  
  Тацяна ў змесце па парадку
  
  Шукае гэткіх слоў адгадку:
  
  Бор, бура, ведзьма, вецер, змрок,
  
  Мядзведзь, мяцель, масток, млынок,
  
  І іншае. Ды ўсе сумненні
  
  Задэка вырашыць не змог:
  
  Прарочыць сон ёй шмат трывог,
  
  Прыгоды сумныя, здарэнні.
  
  Яе пасля багата дзён
  
  Яшчэ трывожыў таты сон.
  
  
  
  XXV
  
  Ды вось багроваю рукою
  
  Зара ад ранішніх далін
  
  З агністым сонцам за сабою
  
  Выводзіць свята імянін.
  
  На ранку поўны весялосці
  
  Дом Ларыных — да іх у госці
  
  Суседзі едуць у вазках,
  
  Кібітках, брычках і санях.
  
  Ў прыхожай тлумная трывога;
  
  У залі стрэч вясёлы смех,
  
  Дзяўчат абдымкі, мосек брэх,
  
  Шум, рогат, гоман ля парога,
  
  Паклоны нізкія гасцей,
  
  Карміліц крык і плач дзяцей.
  
  
  
  XXVI
  
  З дзябёлай жонкаю на свята
  
  Прыехаў тоўсты Пусцякоў;
  
  Гваздзін прыехаў, пан багаты,
  
  Уласнік бедных мужыкоў;
  
  Скацініны, ужо сівыя,
  
  А з імі дзеткі дарагія
  
  Ад трыццаці да двух гадоў;
  
  Франт павятовы Петушкоў;
  
  Ды мой стрыечны брат Буянаў,
  
  Той, што ў пуку і ў картузе
  
  (Яго вы ведаеце ўсе)
  
  І адстаўны дарадца Флянаў,
  
  Стары пляткар і баламут,
  
  Хабарнік, аб’ядала, шут.
  
  
  
  XXVII
  
  З сям’ёй Панфіла Харлікова
  
  Прыехаў і Трыке ў вазку,
  
  З Тамбова, досціпны на слова,
  
  У акулярах, парыку.
  
  Француз сапраўдны, для Тацяны
  
  Прывёз ён верш, усімі знаны
  
  Гадоў з сямі альбо васьмі:
  
  Réveillez-vous, belle endormie*.
  
  У старадаўнім альманаху
  
  Надрукаваны той куплет;
  
  Трыке, здагадлівы паэт,
  
  Яго адтуль узяў без страху,
  
  Адно заместа — belle** Nina —
  
  Паставіў belle Tatiana.
  
  
  
  XXVIII
  
  І вось да іх з казарм вайсковых
  
  Прыехаў ротны камандзір —
  
  Надзея матак павятовых,
  
  Паненак выспеўшых кумір;
  
  Зайшоў... Ах, навіна якая!
  
  Музыка будзе палкавая!
  
  Яе паслаў палкоўнік сам,
  
  Якая радасць будзе нам!
  
  Дзяўчатам сёння баль жаданы!
  
  Падалі есці. Пакрысе
  
  За стол даўгі паселі ўсе,
  
  Дзяўчаты селі ля Тацяны,
  
  Мужчыны супраць — поўны стол;
  
  Гудзе натоўп, як вулей пчол.
  
  
  
  XXIX
  
  На момант сціхлі ўсе размовы:
  
  За ежаю не да размоў,
  
  Чуваць звон чарак, а не словы,
  
  Ды гром талерак і нажоў.
  
  Але ўзнялі, падпіўшы троху,
  
  Усе агульную трывогу.
  
  Ніхто не слухае, крычаць,
  
  Чуваць і смех, і піск чуваць.
  
  Тут дзверы Ленскі адчыняе,
  
  А з ім Онегін. «Вось яны!» —
  
  То словы Ларынай чутны.
  
  Цясняцца госці, кожны дбае,
  
  Як прымасціць дваіх сяброў
  
  І месца саступіць гатоў.
  
  
  
  XXX
  
  Іх садзяць проста супраць Тані,
  
  Яна, як лань, уся дрыжыць.
  
  Як тая зорка на світанні
  
  Яна збялела; не глядзіць.
  
  Агнём ёй сэрца закіпае;
  
  Паветра грудзям не хапае;
  
  Ёй прывітанні двух гасцей
  
  Не чутны; слёзы ёй з вачэй
  
  Не хлынуць ледзь; яна гатова
  
  Згубіць прытомнасць назусім —
  
  Ды воляй, розумам сваім
  
  Стрымалася. Не больш, як слова
  
  Праз зубы вымавіць змагла,
  
  І не пакінула стала.
  
  
  
  ХХХІ
  
  Еўгені наш не мог ніколі
  
  Цярпець трагі-нервовых з’яў,
  
  Ён, як гаворыцца, даволі
  
  Іх на сваім вяку зазнаў.
  
  Заўважыўшы пачуцці Тані,
  
  Душы дзявочай парыванні,
  
  На Ленскага ўзлаваўся ён,
  
  У думках слаў яму праклён;
  
  У сэрцы Ленскаму спагады
  
  Няма, хай ведае паэт,
  
  Яму адпомсціць ён, як след.
  
  І, загадзя намеру рады,
  
  Ён кпіў з усіх, каго ні знаў,
  
  Усіх прысутных праклінаў.
  
  
  
  XXXII
  
  Відаць, разгубленасць дзяўчыны
  
  Ён не адзін прыкмеціць мог,
  
  Ды ўсіх у гэтыя хвіліны
  
  Цікавіў больш за ўсё пірог
  
  (На жаль крыху саленаваты);
  
  Між тым на стол, як скарб багаты,
  
  Нясуць між трэцім і другім,
  
  Цымлянскае, а ўслед за ім
  
  Даўгія, вузкія бакалы,
  
  Якраз, як стан прывабны твой
  
  Зізі, крыштал душы маёй,
  
  Фіял кахання найтрывалы,
  
  Табе я прысвячаў свой спеў
  
  І ад цябе не раз хмялеў!
  
  
  
  ХХХІІІ
  
  Ляціць з бутэлькі часам гэтым
  
  Вільготны корак; і віно
  
  Шыпіць; і выступіць з куплетам
  
  Намеркаваўшыся даўно,
  
  Трыке ўстае; паважна вокам
  
  Гасцей абвёў; яны ў глыбокім
  
  Маўчанні ўсе. Неназнарок
  
  Трыке, трымаючы лісток,
  
  Запеў фальшыва. Чуе крыкі
  
  І воплескі прысутных ён;
  
  Яму Тацяна шле паклон;
  
  Паэт-жа просты, хоць вялікі,
  
  За Таню першы чарку п’е
  
  І ёй куплет перадае.
  
  
  
  XXXIV
  
  Пайшлі прыветы, пажаданні;
  
  Як да Еўгенія чарга
  
  Дайшла, то млосны выгляд Тані,
  
  Яе самотная туга,
  
  Яе разгубленасць і стома
  
  Кранулі юнака, вядома:
  
  Ён моўчкі пакланіўся ёй.
  
  Але чамусьці позірк той
  
  Ласкавым здаўся, як ніколі.
  
  Ці сапраўды ён спачуваў,
  
  Ці проста так пажартаваў,
  
  Свядома, альбо мімаволі, —
  
  Але ласкавым позірк быў:
  
  Дзяўчыны сэрца ажывіў.
  
  
  
  XXXV
  
  Натоўп, пакінуўшы застолле,
  
  Ў суседні ціснецца пакой:
  
  З вулля прынаднага на поле
  
  Вось так ляціць пчаліны рой.
  
  Сапе, здаволены абедам,
  
  Сусед перад сваім суседам;
  
  Жанчыны ўсе — пры камінку;
  
  Дзяўчаты шэпчуцца ў кутку;
  
  Сталы зялёныя гатовы:
  
  Завуць карцёжнікаў ліхіх,
  
  Бастон і ломбер — для старых,
  
  І віст — таксама, вечна новы.
  
  Скрозь аднастайныя відны
  
  Нуды і прагнасці сыны.
  
  
  
  XXXVI
  
  І восем робертаў згулялі
  
  Героі віста — восем раз
  
  Яны і месцы ўжо мянялі —
  
  І чай нясуць. Люблю свой час
  
  Я вызначаць абедам, чаем,
  
  Вячэрай. Час мы вызначаем
  
  У вёсцы лепшаю з прыкмет:
  
  Наш страўнік — верны наш брэгет;
  
  Я тут у дужках заўважаю,
  
  Што згадваю ў сваіх радках
  
  Я вельмі часта аб пірах,
  
  Пра стравы розныя спяваю,
  
  Як ты, праслаўлены Омір,
  
  Ты, трыццаці вякоў кумір!
  
  
  
  XXXVII, XXXVIII, XXXIX
  
  Але прынеслі чай. Дзяўчаты
  
  За сподачкі ўзяліся ледзь —
  
  Ды тут пачуліся раскаты
  
  Музыкі; загрымела медзь.
  
  Узрушаны музыкі громам,
  
  Забыўшы шклянку чаю з ромам,
  
  Парыс вакольных гарадкоў,
  
  Вальсуе з Ольгай Петушкоў,
  
  З Тацянай Ленскі, Харлікову,
  
  Нявесту пераспелых лет,
  
  Бярэ тамбоўскі мой паэт,
  
  Буянаў кружыць Пусцякову,
  
  У залу высыпалі ўсе,
  
  Баль зіхаціць ва ўсёй красе.
  
  
  
  ХL
  
  З пачатку гэтага рамана
  
  (У сшытку першым) я на жаль
  
  Не змог, па прыкладу Альбана,
  
  Вам апісаць сталічны баль;
  
  Мяне ўспаміны захапілі,
  
  Я згадваць стаў кахання хвілі
  
  І ножкі дамскія ў радках.
  
  Па вашых вузенькіх слядах,
  
  О, ножкі! Больш блудзіць мне годзе!
  
  Не вернецца юнацтва, не,
  
  Пара за справы брацца мне,
  
  Са словам час мне жыць у згодзе,
  
  Даволі пяты сшытак свой
  
  Засмечваць рознаю лухтой.
  
  
  
  ХLI
  
  І аднастайны і імклівы,
  
  Як малады жыцця віхор,
  
  Выносіць вальс — віхор шумлівы —
  
  За парай пару на прастор.
  
  Онегін Ольгу запрашае,
  
  Адпомсціць Ленскаму жадае
  
  Сягоння ён. Хвілінай той
  
  Ён кружыцца імкліва з ёй,
  
  Пасля на месца праважае,
  
  Размову з ёю там вядзе,
  
  А потым праз хвіліны дзве
  
  На вальс той самы запрашае;
  
  Усе ў здзіўленні. Ленскі сам
  
  Не верыць больш сваім вачам.
  
  
  
  XLII
  
  Мазурка грымнула. Бывала,
  
  Калі грымеў мазуркі гром,
  
  У гулкай зале ўсё скакала,
  
  Усё хадзіла хадуном,
  
  Трашчаў паркет, дрыжалі рамы
  
  Цяпер не тое — мы, як дамы,
  
  Па зале кружым на насках.
  
  Але па вёсках, гарадах
  
  Яшчэ мазурка захавала
  
  Усё ад даўняе красы:
  
  Падскокі, прысадкі, вусы —
  
  Усё як след; змяніла мала
  
  Іх мода часу, наш тыран,
  
  Няшчасце новых расіян!
  
  
  
  XLII. XLIV
  
  Буянаў, брацец мой рухавы,
  
  Герою нашаму падвёў
  
  Тацяну з Ольгаю — і жвава
  
  Онегін з Ольгаю пайшоў;
  
  Па зале кружыць з ёй нядбала,
  
  На вуха словы мадрыгала
  
  Пяшчотна шэпча наш герой,
  
  Руку паціху цісне ёй.
  
  Зрабіўся твар яе ружовым
  
  Ад захаплення. Мой паэт
  
  Прыкмеціў гэта ўсё, як след;
  
  У абурэнні найсуровым
  
  Чакае перапынку ён
  
  І Ольгу кліча ў катыльён.
  
  
  
  XLV
  
  Ёй нельга. Што? Яна не можа?
  
  Так, слова Ольга ўжо дала
  
  Онегіну. О божа, божа!
  
  Што чуе ён? Яна магла...
  
  Як верыць? Ледзь яшчэ з пялюшак,
  
  А знае звычаі вяртушак,
  
  А хітрасць іх у ёй відна!
  
  Ужо і здраджвае яна!
  
  Не здольны вытрымаць удара
  
  І род жаночы кленучы,
  
  Імчыць дадому ўжо ўначы
  
  Мой Ленскі. Пісталетаў пара,
  
  Дзве кулі — толькі і ўсяго —
  
  І вырашыцца лёс яго.
  
  
  
  * Прачніцеся, спячая прыгажуня
  
  ** Цудоўная
  ГЛАВА ШОСТАЯ
  
  
  
  Lá sotto i giorni nubilosi e brevi,
  
  Nasce una gente a cui ‘l morir non dole
  
  Petrarka*
  
  
  
  I
  
  Онегін наш, хвілінай тою,
  
  Заўважыўшы, што знік паэт,
  
  Ізноў ахоплены тугою,
  
  Зяхаў, адпомсціўшы як след.
  
  З ім побач Ольга пазяхала,
  
  Вачыма Ленскага шукала,
  
  Яе бясконцы катыльён
  
  Злаваў нібы пакутны сон.
  
  Ён скончыўся. Вячэра. Стома.
  
  Гасцям пара адпачываць,
  
  Ім сцелюць, укладаюць спаць;
  
  А наш герой усім, вядома,
  
  Прыемных пажадаўшы сноў,
  
  Адзін паехаў спаць дамоў.
  
  
  
  ІІ
  
  Заціхла ўсе парой начною:
  
  Храпе дзябёлы Пусцякоў
  
  З дзябёлай жонкаю сваёю.
  
  Гваздзін, Буянаў, Петушкоў
  
  І Флянаў, не зусім здаровы,
  
  На крэслах месцяцца ў сталовай.
  
  Мосье Трыке спіць у кутку
  
  У старамоднім каўпаку.
  
  Ў пакоях Ольгі і Тацяны
  
  Дзяўчаты ўсе спавіты сном.
  
  Адна, самотна пад акном,
  
  У промнях ціхае Дыяны,
  
  Тацяна бедная не спіць
  
  І ў поле цёмнае глядзіць.
  
  
  
  ІІІ
  
  Яго з’яўленнем нечаканым,
  
  Вачэй пяшчотай дарагой,
  
  І дзіўным з Ольгаю раманам
  
  Да глыбіні душы сваёй
  
  Яна прасякнута; нічога
  
  Не можа зразумець; трывога
  
  Балюча цісне сэрца ёй
  
  Тугі халоднаю рукой;
  
  Наперадзе, нібы магіла,
  
  Ёй бездань чорная відна...
  
  «Загіну, — думае яна, —
  
  Ды гібель ад яго мне міла.
  
  Не крыўдна мне: што крыўдаваць?
  
  Не можа ён мне шчасце даць». —
  
  
  
  IV
  
  Далей, далей вяду свой твор я!
  
  Асоба новая заве.
  
  Вёрст пяць ад вёскі Краснагор’я,
  
  Маёнтка Ленскага, жыве,
  
  Як той мудрэц на адзіноце,
  
  З суседзямі ў маўклівай згодзе,
  
  Зарэцкі, некалі буян,
  
  Карцёжнай шайкі атаман,
  
  Трыбун і звадыяш тракцірны,
  
  Цяпер-жа сябра залаты,
  
  Сямейства бацька халасты
  
  І уладар маёнтка мірны,
  
  Сумленны, нават, чалавек:
  
  Так выпраўляецца наш век!
  
  
  
  V
  
  Бывала свет, мы сведчым гэта,
  
  Яго адвагу выхваляў:
  
  У туз ён, праўда, з пісталета
  
  На дваццаць крокаў патрапляў,
  
  І то сказаць, і ў часе боя
  
  Праслыў Зарэцкі за героя,
  
  З каня зваліўся смела ён,
  
  І, п’яны, трапіў у палон,
  
  Як дарагі залог французам!
  
  Навейшы Рэгул, быў гатоў
  
  У бойку кінуцца ён зноў,
  
  У бойку з чаркаю і тузам,
  
  Каб кожным ранкам у Веры
  
  Піць на павер бутэлькі тры.
  
  
  
  VI
  
  Бывала, кпіць умеў пацешна
  
  Над дурнямі Зарэцкі наш,
  
  Разумнага абводзіў смешна
  
  Ён, як сапраўдны звадыяш,
  
  Хоць і яму такія штукі
  
  Не абыйшліся без навукі,
  
  Хоць давялося быць не раз
  
  У дурнях і яму якраз.
  
  Ён мог вясёла паспрачацца,
  
  Адказ тупы, дасціпны даць,
  
  У пэўны момант памаўчаць,
  
  У пэўны момант раззлавацца,
  
  Сяброў пазводзіць маладых,
  
  Давесці да дуэлі іх,
  
  
  
  VII
  
  Альбо прывесці іх да я згоды,
  
  Каб павячэраць мірна ўтрох;
  
  Хлуснёй і жартам ён заўсёды
  
  Іх абняславіць потым мог.
  
  Sed alia tempora!** Рухавасць,
  
  Дасціпнасць жартаў, думак жвавасць
  
  Міне з юнацкаю парой.
  
  Як я сказаў, Зарэцкі мой,
  
  У цень чаромхаў і акацый
  
  Ад бур схаваўся пад канец,
  
  Жыве самотна, як мудрэц,
  
  Капусту росціць, як Гарацый,
  
  Выводзіць качак і гусей
  
  І вучыць грамаце дзяцей.
  
  
  
  VIII
  
  Ён не дурны быў; і Еўгені,
  
  Хоць сэрца ў ім не паважаў,
  
  Яго аб людзях уяўленні
  
  Любіў, з ім часта разважаў.
  
  За шчырай гутаркай, бывала,
  
  Любіў ён стрэцца з ім, і мала
  
  Цяпер здзівіўся ад таго,
  
  Што ўбачыў раніцай яго.
  
  А той, аддаўшы прывітанне,
  
  Змяніў ураз размовы тон,
  
  Паважна ад паэта ён
  
  Падаў Онегіну пасланне.
  
  Каля акна Онегін стаў,
  
  Пасланне тое прачытаў.
  
  
  
  ІХ
  
  То выклік быў прыстойны, горды.
  
  Кароткі выклік ці картэль.
  
  То Ленскі, у намеры цвёрды,
  
  Яго паклікаў на дуэль.
  
  Онегін з першага імкнення,
  
  Паслу такога даручэння,
  
  Без запытанняў, лішніх слоў,
  
  Сказаў, што ён заўжды гатоў.
  
  Яму не трэба тлумачэнні;
  
  Пасол застацца не жадаў,
  
  Бо меў багата хатніх спраў,
  
  І вышаў; але, мой Еўгені,
  
  Застаўшыся ў цішы сваёй,
  
  Быў нездаволены сабой.
  
  
  
  Х
  
  І след яму: і вельмі строга
  
  Разважыўшы, ён зразумеў,
  
  Што нарабіў памылак многа:
  
  Па-першае, правоў не меў
  
  Учора ён глуміцца жартам
  
  Над пачуццём, павагі вартым.
  
  А па-другое, хай паэт
  
  Блазнуе ў восемнаццаць лет,
  
  Яно дазволена паэту.
  
  Еўгені Ленскага любіў,
  
  Трымацца ён павінен быў,
  
  Не лічачыся з думкай свету,
  
  Мужчынай, а не хлапчуком,
  
  А не задзёрыстым байцом.
  
  
  
  XI
  
  Павінен быў ён ведаць гэта,
  
  А не ашчэрвацца, як звер;
  
  І абяззброіць ён паэта
  
  Павінен быў. Але цяпер
  
  Еўгені часу ўжо не мае...
  
  «Цяпер, — ён гэтак разважае, —
  
  За справу ўзяўся дуэліст,
  
  Стары пляткар і скандаліст...
  
  Не страшна дуэліста слова.
  
  Вядома, грош яму цана;
  
  Ды шэпт, ды рогат, ды мана...»
  
  І думка пэўная гатова!
  
  Павінны мы лічыцца з тым!
  
  Вось свет трымаецца на чым!
  
  
  
  XII
  
  Паэт чакае нецярпліва,
  
  Кіпіць варожасцю паэт;
  
  І вось адказ прывёз імкліва
  
  Ягоны гаваркі сусед.
  
  Паэт здаволен, безумоўна!
  
  Баяўся ён, што мог раптоўна
  
  Онегін выклік палічыць
  
  За жарт і гэтым адхіліць
  
  Свае ад пісталета грудзі.
  
  Цяпер ляжыць ім шлях адзін:
  
  Сяброў чакае заўтра млын,
  
  Дзе кожны па другому будзе
  
  Смяротны пачынаць агонь
  
  І цэліцца ў нагу ці ў скронь.
  
  
  
  XIII
  
  Рашыўшы сэрца перайначыць,
  
  Наш Ленскі доўга не жадаў
  
  Перад дуэллю Ольгу бачыць,
  
  І ўсё на сонца пазіраў.
  
  Рукой махнуўшы пад паследак,
  
  Ён апынуўся у суседак.
  
  Хацеў прыездам наш юнак
  
  Збянтэжыць Ольгу, ды аднак
  
  Другая вынікла падзея:
  
  Насустрач выбегла яна,
  
  Нібы гарэзная вясна,
  
  Нібы крылатая надзея,
  
  Каб прывітаць яго хутчэй,
  
  Якраз такая, як раней.
  
  
  
  XIV
  
  «Чаму вы рана зніклі ўчора?»
  
  Пытанне Ольга задала.
  
  І ўраз яго былое гора
  
  Забылася, туга прайшла.
  
  І знікла даўняя пакута,
  
  І злоснай рэўнасці атрута
  
  Перад пяшчотнасцю такой,
  
  Перад гарэзнаю душой!..
  
  Глядзіць ён, поўны захаплення;
  
  Яго кахаюць — бачыць ён,
  
  Сабе самому шле праклён,
  
  Прасіць гатовы прабачэння,
  
  Ад шчасця не знаходзіць слоў
  
  І ўжо амаль зусім здароў.
  
  
  
  XV. XVI. XVII
  
  Зноў Ленскі бачыць вобраз мілы,
  
  Зноў перад Ольгаю сваёй
  
  Сядзіць, але не мае сілы
  
  Учорашняе ўспомніць ёй;
  
  Ён думае; «дзяўчыны долю
  
  Ахоўваць буду, не дазволю,
  
  Каб спакушалі сэрца ёй
  
  А ні ўздыханнем, ні хвальбой;
  
  Каб мог чарвяк атрутны, едкі
  
  Лілеі падтачыць сцяблі;
  
  Каб, ледзь расцвіўшы, ўжо маглі
  
  Двухрэйкавыя гінуць кветкі».
  
  І гэтым ён сцвярджаў, сябры:
  
  Страляцца буду на зары.
  
  
  
  XVIII
  
  Каб ведаў ён, якая рана
  
  Тацяны сэрцайка пякла!
  
  Каб толькі ведала Тацяна,
  
  Каб толькі знаць яна магла,
  
  Што заўтра мае быць няўхільны
  
  Бой у сяброў за склеп магільны,
  
  Магчыма, што яе любоў
  
  Іх прывяла б да згоды зноў!
  
  Ды пачуцця яе такога
  
  Ніхто, вядома, знаць не знаў.
  
  Еўгені наш пра ўсё маўчаў;
  
  А Таню мучыла трывога;
  
  Вось толькі няня знаць магла,
  
  Ды не здагадлівай была.
  
  
  
  XIX
  
  Наш Ленскі — сумны і маўклівы,
  
  Ці зноў — вясёлы, гаваркі, —
  
  Не дзіўна — музы сын шчаслівы,
  
  Зазначым мы, заўжды такі.
  
  Садзіўся ён за клавікорды,
  
  І спрабаваў адны акорды;
  
  На Ольгу гледзячы, юнак
  
  Шаптаў: шчаслівы я? ці так?
  
  Ды позна; ехаць час. І сэрца,
  
  Учуўшы ростань, ад тугі,
  
  Як закавана ў ланцугі,
  
  Вось-вось на часткі разарвецца.
  
  У вочы любай глянуў ён.
  
  «Што з вамі?» — Так. — і выбег вон.
  
  
  
  XX
  
  Дамоў прыехаў, пісталеты
  
  Праверыў ён, пасля паклаў
  
  Ізноў у скрыню іх, раздзеты
  
  Пры свечцы Шылера чытаў;
  
  Ды вобраз перад ім адзіны
  
  Лунае ў гэтыя хвіліны,
  
  Жаданай вабячы красой —
  
  То вобраз Ольгі маладой.
  
  Владзімір кнігу забывае,
  
  Бярэ пяро; радкі яго
  
  У славу вобраза таго
  
  Гучаць і льюцца. Іх чытае
  
  Паэт, забыўшы ўсё амаль,
  
  Як Дэльвіг, трапіўшы на баль.
  
  
  
  XXI
  
  Радкі натхнёныя ўцалелі;
  
  Я захаваў іх; вось яны:
  
  «Куды, куды вы адляцелі,
  
  Дні залатой маёй вясны?
  
  Што дзень наступны мне гатовіць?
  
  Яго дарэмна позірк ловіць,
  
  Глыбока ў змрок схаваны ён.
  
  Дарэмна: ёсць адзін закон.
  
  Ці я загіну пад стралою,
  
  А ці яна мяне міне,
  
  Няхай: у дзейнасці і у сне
  
  Усё змяняецца чаргою;
  
  Благаславі і дзень турбот,
  
  Благаславен начы прыход.
  
  
  
  XXIІ
  
  Зноў ранак выблісне прыгожы
  
  І заіскрыцца дзень вакол;
  
  А я — яго не ўбачу, можа.
  
  Сышоўшы ў таямнічы дол.
  
  І памяць юнага паэта
  
  Павольная паглыне Лета.
  
  Забудзе свет мяне; а ты.
  
  Ці прыдзеш, дзева пекнаты,
  
  Слязу праліць над ранняй урнай
  
  І думаць: ён мяне кахаў.
  
  Ён мне адзінай прысвячаў
  
  Маркотны свет душы віхурнай!..
  
  Жаданы, шчыры вобраз мой,
  
  Прыдзі, прыдзі: навек я твой!..»
  
  
  
  XXIII
  
  Пісаў ён цьмяна і таемна
  
  (Што рамантызмам мы завем,
  
  Хоць, праўду кажучы, дарэмна...
  
  Лепш гэтых не кранацца тэм).
  
  Ён перад самаю зарою
  
  На стол схіліўся галавою,
  
  Заснуў на слове ідэал,
  
  Выдаткаваўшы ўвесь запал;
  
  Прыемным сном сваю трывогу
  
  Ледзь адагнаў, — ужо сусед
  
  Ідзе ў маўклівы габінет
  
  І кліча Ленскага з парогу:
  
  «Пара ўжо: сем. Нам ехаць час.
  
  Онегін зачакаўся нас».
  
  
  
  XXIV
  
  Ды памыляўся ён: Еўгені
  
  Спаў мёртвым сном у гэты час.
  
  Ужо начы радзеюць цені
  
  І певень кліча ў трэці раз;
  
  Онегін спіць сабе глыбока.
  
  Вось сонца коціцца высока
  
  І пералётная мяцель
  
  І ззяе, і віецца; Лель
  
  Еўгенія не пакідае,
  
  Над ім яшчэ лунае сон.
  
  Прачнуўся неўзабаве ён,
  
  У бок фіранку адкідае;
  
  Глядзіць — і бачыць, што пара
  
  Даўно ўжо кіраваць з двара.
  
  
  
  XXV
  
  Ён хутка звоніць. Прыбягае
  
  Слуга француз Гільо. Свае
  
  Ён справы загадзя ўжо знае —
  
  Халат, бялізну падае.
  
  Пачаў Онегін апранацца,
  
  Гільо ў дарогу рыхтавацца
  
  Сказаў — і зброю ўзяць з сабой,
  
  І ўсё, што ў скрыні баявой.
  
  Гатовы санкі бегавыя.
  
  Ён сеў, ён шпарка паімчаў.
  
  Вось млын. Гільо ён загадаў
  
  Лепажа вырабы страшныя
  
  Узяць, а коням даць спачыць
  
  У полі, дзе дубок стаіць.
  
  
  
  XXVI
  
  І нецярплівы і суровы
  
  Даўно ўжо Ленскі іх чакаў;
  
  Між тым, механік наш вясковы,
  
  Зарэцкі жорны асуджаў.
  
  Онегін просіць прабачэння.
  
  «Дзе-ж, — запытаў не без здзіўлення
  
  Зарэцкі, — дзе ваш секундант?»
  
  Ў дуэлях класік і педант,
  
  Дакладнасцю здзіўляў ён многіх,
  
  І чалавека распластаць
  
  Не проста мог ён дазваляць,
  
  А ў правілах мастацтва строгіх
  
  І звычай помнячы былы
  
  (За гэта варты ён хвалы).
  
  
  
  XXVII
  
  «Мой секундант? Вы не знаёмы?
  
  Monsieur Guilliot хоць ён у нас
  
  Не вельмі чалавек вядомы,
  
  Ды выбар мой не здзівіць вас,
  
  Хоць, можа быць, і не захопіць, —
  
  Ён, слоў няма, сумленны хлопец».
  
  Зарэцкі змоўк, замармытаў.
  
  Опегін Ленскага спытаў:
  
  «Пайшлі?» — і ўперад рушыў лена.
  
  — Пайшлі, — сказаў паэт. Ідуць
  
  За млын. Пакуль згавор вядуць
  
  Зарэцкі і хлапец сумленны —
  
  (Ім трэба ўсе абмеркаваць).
  
  Маўкліва ворагі стаяць.
  
  
  
  XXVIII
  
  Маўкліва! Ці даўно гулялі
  
  Удвух шчаслівыя сябры?
  
  Адны іх думкі хвалявалі,
  
  Адны і справы, і піры.
  
  Часы юнацкай весялосці!
  
  У спадчыннай, нібыта, злосці,
  
  На ўсё забыўшыся, яны
  
  Цяпер стаяць каля труны...
  
  Пракляўшы свой запал ваяцкі,
  
  Ці не ўсміхнуцца-б разам ім,
  
  Ці не адкінуць назусім
  
  Лепажа жудасныя цацкі?..
  
  Хлуслівым гонарам цяпер
  
  Скаваны шчыры іх намер.
  
  
  
  XXIX
  
  Вось пісталеты ўжо мільгнулі.
  
  Грыміць аб шомпал малаток.
  
  У ствол гранёны ўбіты кулі
  
  І цокнуў першы раз курок.
  
  На полку порах шэраваты
  
  Паціху сыплецца. Зубчаты
  
  З курком на ўзводзе крэмень зноў.
  
  Гільо нясмела адышоў
  
  За пень. Онегін, Ленскі разам
  
  Кідаюць на зямлю плашчы.
  
  І крокаў трыццаць два, лічы,
  
  Зарэцкі ім адвёў тымчасам,
  
  Сяброў развёў на крайні след,
  
  І кожны ўзяў свой пісталет.
  
  
  
  XXX
  
  «Сыходзьцеся».
  
  І немінуча
  
  Не целячыся, пачалі
  
  Яны сыходзіцца рашуча, —
  
  Чатыры крокі перайшлі,
  
  Маўкліва, цвёрдаю хадою.
  
  Тады Еўгені сваю зброю,
  
  Не кідаючы наступаць,
  
  Стаў першы ціха падымаць.
  
  Вось крокаў пяць яшчэ ступілі
  
  Два ворагі. У гэты час
  
  Стаў Ленскі цэліць — ды якраз
  
  Онегін стрэліў... І прабілі
  
  Часы астатнія: паэт,
  
  Свой ураніўшы пісталет,
  
  
  
  XXXI
  
  Кладзе на грудзі ціха рукі,
  
  У затуманеных вачах
  
  Пячаць смяротная, без мукі.
  
  Ён падае. Так у гарах,
  
  Пад сонцам ззяючы, спаўзае
  
  З вяршыні глыба снегавая.
  
  Абліты холадам, ураз
  
  Падбег Онегін, доўгі час
  
  Глядзіць і кліча... сэнсу мала:
  
  Скасіў яго смяротны ўдар —
  
  Загінуў малады пясняр!
  
  Дыхнула бура, кветка звяла,
  
  Заўчасна звяла на зары...
  
  Няма ўжо Ленскага, сябры!
  
  
  
  XXXII
  
  Ён камянеў; таемна-цьмянай
  
  Была пячаць яго чала.
  
  Прабіты куляй грудзі; рана
  
  Крывёй дымілася, цякла.
  
  Таму назад адно імгненне
  
  У сэрцы білася натхненне,
  
  Надзея, гонар і любоў.
  
  Цвіло жыццё, кіпела кроў;
  
  Там, як у доме апусцелым,
  
  Забіты вокны крыжам белым
  
  Закрэслены. Усё як след.
  
  А гаспадыня? Знік і след.
  
  
  
  XXXIII
  
  Прыемна эпіграмай злоснай
  
  Вам ворага увесці ў злосць;
  
  Стаіць ён перад люстрам грозна —
  
  Усё як трэба: рогі ёсць,
  
  І ён глядзіць на іх з дакорам —
  
  Пазнаць сябе самога сорам;
  
  Ды прыямней, сябры мае,
  
  Калі сябе ён пазнае!
  
  А прыямней яшчэ, маўкліва,
  
  Яму сумленна рыхтаваць
  
  Труну, на трыццаць крокаў стаць
  
  І ў грудзі цэліцца цярпліва.
  
  А каб забіць яго — у тым
  
  Прыемнага няма зусім.
  
  
  
  XXXIV
  
  А што, як друг загіне часам,
  
  Забіты вашаю рукой,
  
  Які пагардлівым адказам
  
  Ці іншай дробяззю якой
  
  Змог вас зняважыць нечакана,
  
  Ці, нават, сам, усхвалявана,
  
  Вас горда выклікаў на бой,
  
  Скажыце: вашаю душой
  
  Якое пачуццё кіруе,
  
  Калі маўкліва на зямлі
  
  Ляжыць таварыш ваш, калі
  
  Ён камянее і не чуе
  
  Ні вашай роспачы, ні слоў,
  
  Хоць клічаце вы зноў і зноў?
  
  
  
  XXXV
  
  Тугой ахоплены Еўгені,
  
  Рукой сціскае пісталет,
  
  Глядзіць на Ленскага ў зняменні.
  
  «Ну, што-ж? памёр», — сказаў сусед.
  
  Памёр!.. Бязлітаснае слова
  
  Забойцу прыгняло сурова,
  
  Онегін клікаць слуг ідзе.
  
  На сані Ленскага кладзе
  
  Зарэцкі — скарб свой зледзянелы.
  
  Дамоў вязе ён скарб страшны.
  
  І труп пачуўшы, скакуны
  
  Храпуць і б’юцца, пенай белай
  
  Пакрыты цуглі, — да сяла
  
  Імчацца коні, як страла.
  
  
  
  XXXVI
  
  Шкада паэта маладога,
  
  Сябры! — у росквіце надзей,
  
  Яшчэ не здзейсніўшы нічога,
  
  Пакінуў ён зямлю, людзей,
  
  Завяў! Дзе палкае натхненне,
  
  Дзе чыстае душы імкненне,
  
  Пачуццяў, думак маладых,
  
  Высокіх, кволых, дарагіх?
  
  Дзе нецярплівае каханне,
  
  І прага вершаў, працы, кніг,
  
  І баязлівасць спраў благіх,
  
  Дзе мары ўзнёслай парыванне,
  
  Ты, што лунала над зямлёй,
  
  Ты, сон паэзіі святой!
  
  
  
  XXXVII
  
  Магчыма, для дабра людскога
  
  Ці славы нарадзіўся ён;
  
  І спеў паэта маладога
  
  Умяць магутны, гулкі звон
  
  Мог у стагоддзях. Мо’ паэта
  
  Чакала на вышынях света
  
  За ўсіх вышэйшая ступень,
  
  А мо’ яго пакутны цень
  
  У цёмны дол панёс з сабою
  
  Слоў таямніцу, і для нас
  
  Загінуў песень мудры сказ,
  
  Слоў таямніца — пад зямлёю:
  
  Не дойдзе да натхнёных слоў
  
  Гімн пакаленняў і вякоў.
  
  
  
  XXXVIII. XXXIX
  
  А можа б так: яго чакала
  
  Пустая доля без акрас.
  
  На ўсё забыўся-б ён нядбала,
  
  Агонь душы-б юнацкай згас.
  
  І шмат-бы ў чым паэт змяніўся,
  
  Пісаць пакінуў, ажаніўся,
  
  У вёсцы-б жыў, рагатым быў,
  
  Так, як усе, халат насіў;
  
  Жыццё-б зазнаў на самай справе,
  
  У сорак год падагру-б меў,
  
  Чах і нудзіўся, піў і еў,
  
  І ўрэшце на смяротнай лаве
  
  Ляжаў-бы, як і ўсе без слоў,
  
  Сярод дзяцей і лекароў.
  
  
  
  XI,
  
  Зазнаўся-б з доляй ён якою? —
  
  Якую я іх тут ні адзнач,
  
  Але сяброўскаю рукою
  
  Цяпер забіты ён, чытач!
  
  І там. дзе жыў паэт натхнёны,
  
  Ёсць за сялом куток зялёны,
  
  Зрасліся сосны ў месцы тым
  
  У дрэва-волат, а пад ім
  
  Бяжыць, звініць ручай сцюдзёны.
  
  Заходзіць адпачыць туды
  
  Араты, і набраць вады
  
  Прыходзяць жнеі ў час паўдзённы, —
  
  Здалёк, пад засенню сасны,
  
  Абрысы помніка відны.
  
  
  
  ХLI
  
  Пад м (як пачынае капаць
  
  Вясновы дождж на рунь палёў)
  
  Пастух пляце стракаты лапаць,
  
  Пяе пра волжскіх рыбакоў;
  
  І гаражанка маладая,
  
  Што ў летні час адпачывае
  
  У тон мясцовасці — яна
  
  Па полю скачучы адна,
  
  Каня ля помніка стрымае
  
  І флер ад шляпы адвядзе,
  
  Вачыма сумна павядзе
  
  І просты надпіс прачытае,
  
  І пачуццёваю слязой
  
  Жаль затуманіць вочы ёй.
  
  
  
  XLII
  
  І ціха едзе ў чыстым полі
  
  Яна на дальні край нябёс;
  
  Душу хвалюе мімаволі
  
  Паэта недарэчны лёс;
  
  І думае: «Што з Ольгай стала?
  
  Ці доўга сэрца сумавала,
  
  Ці слёз мінулася пара?
  
  А дзе цяпер яе сястра?
  
  Дзе злосны адшчапенец света?
  
  Ці тут? Ці збег адгэтуль сам?
  
  Дзе вораг модны модных дам,
  
  Забойца юнака-паэта?»
  
  Чакайце, неўзабаве вам
  
  Пра ўсё адказ дакладны дам;
  
  
  
  XLIII
  
  Ды не цяпер. Хоць я сардэчна
  
  Люблю Еўгенія майго,
  
  Хоць развітаўся ненавечна,
  
  Ды мне цяпер не да яго.
  
  Да прозы з часам стаў хіліцца
  
  І я, і рыфму жартаўніцу
  
  Прэч гоняць сталыя гады,
  
  За ёй цягаюся з нуды.
  
  Няма ранейшае ахвоты
  
  Займацца вершамі пяру;
  
  Другою марай я гару,
  
  Другія, строгія турботы —
  
  Ці тлум зазнаю, ці спакой —
  
  Трывожаць сон душы маёй.
  
  
  
  XLIV
  
  Я іншых шмат зазнаў жаданняў,
  
  Зазнаў я новую тугу;
  
  Няма для першых спадзяванняў,
  
  Забыць старое не магу.
  
  О, веліч мар! дзе ваша радасць?
  
  Дзе, вечная ёй рыфма, младасць?
  
  Няўжо яе і тэрмін сцёк —
  
  Завяў, завяў яе вянок?
  
  Няўжо мне ў тым прызнацца варта,
  
  Што без элегій — сумных слоў,
  
  Маёй вясны ўжо час прайшоў
  
  (Што жартам я сцвярджаў упарта)?
  
  Няўжо надзеі на зварот
  
  Няма, — і мне ўжо трыццаць год?
  
  
  
  XLV
  
  Але, і трэба мне прызнацца —
  
  Мой поўдзень блізка, бачу я.
  
  Ды так і быць: час развітацца,
  
  О юнасць лёгкая мая!
  
  Я дзякую за асалоды,
  
  За сум, за любыя нягоды.
  
  За шум, за буры, за піры,
  
  За ўсё, ва ўсе твае дары;
  
  Я дзякую табе, з табою
  
  Шчаслівыя пражыў я дні,
  
  І больш не трэба мне… ані;
  
  Даволі! З яснаю душою
  
  Іду, — мне новы шлях ляжыць, —
  
  Ад дзён мінулых адпачыць.
  
  
  
  XLVI
  
  Бывай, вячысты шум прыроды,
  
  Дзе дні мае плылі ў глушы,
  
  Сярод жаданае ляноты
  
  І сноў задумлівай душы.
  
  А ты, юнацкае натхненне,
  
  Хвалюй, хвалюй маё ўяўленне.
  
  Санлівасць сэрца ажыўляй,
  
  Часцей у кут мой залятай,
  
  Не дай застыць душы паэта.
  
  Зрабіцца жорсткай, агрубець,
  
  І пад канец акамянець
  
  У мёртвым, цёмным тлуме света,
  
  У тлуме тым, у тым віры,
  
  Дзе з вамі гінем мы, сябры!
  
  
  
  * Там, дзе дні воблачныя і кароткія, народзіцца племя, якому не балюча паміраць.
  
  Петрарка.
  
  ** Але час іншы.
  ГЛАВА СЁМАЯ
  
  
  
  Каханая дачка Расіі,
  
  Масква, дзе роўная табе?
  
  Дзмітрыеў
  
  
  
  Як не любіць Масквы сваёй?
  
  Баратынскі
  
  
  
  Вы ганіце Маскву! дарма, зусім дарма!
  
  Дзе-ж лепш? — Дзе нас няма.
  
  Грыбаедаў
  
  
  
  І
  
  Праменнай гнаныя вясною,
  
  З вакольных гор ужо снягі
  
  Пабеглі мутнаю вадою
  
  На пазалітыя лугі.
  
  Усмешкай сонечнай прырода
  
  Праз сон вітае ранак года;
  
  Сінее сінява нябёс.
  
  Яшчэ празрыста-голы, лес
  
  Убраўся пухам зеляніны.
  
  З вулля ажыўшага пчала
  
  Лятаць на поле пачала.
  
  І сохнуць, і цвітуць даліны;
  
  Блукаюць статкі; салавей
  
  Спявае ў цішыні начэй.
  
  
  
  ІІ
  
  Вясна, вясна! пара кахання!
  
  Мяне не цешыць твой прыход.
  
  Якое ў серцы хваляванне,
  
  Якая прага да пяшчот!
  
  З якім цяжкім замілаваннем
  
  Я дыхаю вясны дыханнем,
  
  Вітаю сонечныя дні
  
  Сярод вясковай цішыні!
  
  Ці часу я не рад такому,
  
  І ўсё, што ззяе навакол,
  
  І ўсё, што аздабляе дол,
  
  Душу маю кідае ў стому,
  
  Душу змярцвелую даўно,
  
  І ёй нічога не відно?
  
  
  
  III
  
  Ці бачыць мы зварот не рады
  
  У восень згінуўшых лістоў,
  
  А ці забыць не можам страты,
  
  Учуўшы новы шум лясоў;
  
  Ці перад гэтаю красою,
  
  Заняты думкаю адною
  
  Аб страце нашых лепшых год —
  
  Надзей не маем на зварот?
  
  Ці, можа, думкі абуджае
  
  І ў дзіўных марах нам відна
  
  Другая, даўняя вясна,
  
  Што біцца сэрца прымушае
  
  І згадваць тое, што прайшло:
  
  І ноч, і месяца святло...
  
  
  
  IV
  
  Вось час: народ гультаяваты,
  
  Эпікурэйцы-мудрацы,
  
  Вы, Леўшынавы птушаняты,
  
  Вы, шчасцю верныя хлапцы,
  
  І вы, вясковыя Прыямы,
  
  Вы, найчуллівейшыя дамы,
  
  Вясна на вёску кліча вас:
  
  Работы, кветак, сонца час,
  
  Гулянак час, жаданай стрэчы,
  
  Пара спакуслівых начэй.
  
  Сябры мае! хутчэй, хутчэй
  
  Грузіце на калёсы рэчы,
  
  На ўласных ці перакладных
  
  Імчыце з вуліц гарадскіх.
  
  
  
  V
  
  І вы, і вы, чытач цярплівы,
  
  У новай брычцы выпісной,
  
  Пакіньце горад свой шумлівы,
  
  Дзе весяліліся зімой;
  
  З упартай Музаю маёю
  
  Мы пройдзем сцежкаю лясною,
  
  Над безназоўнаю ракой,
  
  Дае сумаяаў Еўгені мой
  
  У вёсцы нуднай і пахілай,
  
  Дзе быў ён гэтаю зімой
  
  Суседам Тані маладой.
  
  Суседам гераіні мілай;
  
  Адкуль ён знік у белы свет…
  
  Дзе сумны ён пакінуў след
  
  
  
  VI
  
  Між гор, што поле акалялі,
  
  Нас павядзе туды ручай,
  
  Дзе лугавыя ў цвеце далі.
  
  Да рэчкі праз ліповы гай.
  
  Там спеў вясновы салаўіны
  
  Гучыць штоноч, цвіце шыпшына,
  
  Чуваць крыніцы ціхі звон —
  
  Магільны камень там відзён
  
  Паміж двух соснаў анямелых.
  
  На ім звычайных колькі слоў:
  
  «Прытулак Ленскі тут знайшоў,
  
  Ён згінуў мужна, смерцю смелых,
  
  У росквіце юнацкіх лет,
  
  Спі вечным сном, юнак-паэт!»
  
  
  
  VII
  
  Бывала да сасны пахілай
  
  Вятрыска ранні прылятаў,
  
  Над гэтай ціхаю магілай
  
  Вянок таемны калыхаў;
  
  А ў вечаровыя хвіліны
  
  Сюды хадзілі дзве дзяўчыны,
  
  На камені, каля сасны
  
  Гаротна плакалі яны.
  
  Цяпер-жа… помнік той маркотны
  
  Забыты. След людскі даўно
  
  Зарос. Вянка ўжо не відно;
  
  Адно пад ім сядзіць самотны
  
  Пастух і з песняю былой
  
  Пляце стракаты лапаць свой.
  
  
  
  VIII. ІХ. Х.
  
  Мой бедны Ленскі! Над труною
  
  Не доўга плакала яна.
  
  Не доўга скоўвала тугою
  
  Нявесту горкая труна.
  
  Другі пазбыў яе пакуту,
  
  Другі ласкавых слоў атруту
  
  У сэрца ўліў за колькі дзён, —
  
  Улан узяў яе ў палон,
  
  І сэрца б’ецца зноў шчасліва...
  
  Стаіць з уланам у царкве
  
  Яна з вянком на галаве.
  
  Хавае вочы сарамліва,
  
  Усмешкі ў вусцях не стрымаць,
  
  І вочы радасцю гараць.
  
  
  
  XI
  
  Мой бедны Ленскі! пад зямлёю
  
  У межах вечнасці глухой,
  
  Ці здрыгануўся ён душою
  
  Ад нечуванай здрады той,
  
  Ці ў Леце ён ляжыць маўклівы,
  
  З нячуласці свае шчаслівы.
  
  Чужы душою да ўсяго
  
  І свет нямы ўжо для яго?..
  
  Так! забыццё і нас чакае.
  
  Змаўкаюць, як надыдзе час,
  
  Сяброў і ворагаў пра нас
  
  Размовы. Толькі не змаўкае
  
  Хор сваякоў, што грамадой
  
  Маёнтак дзеляць між сабой.
  
  
  
  XII
  
  І хутка гучны голас Олі
  
  У доме Ларыных замоўк.
  
  Улан, сваёй нявольнік долі,
  
  Прымушан ехаць з ёю ў полк.
  
  Дачку бабулька выпраўляла
  
  І часта слёзы выцірала,
  
  Ад гора ледзь жывой была,
  
  Тацяна-ж плакаць не магла;
  
  І толькі пабялеў смяротна
  
  Самотны твар яе, калі
  
  Усе на ганак узышлі.
  
  Там развіталіся маркотна
  
  Усе з карэтай маладых,
  
  Праводзіла Тацяна іх.
  
  
  
  XIII
  
  Як праз туман, усхвалявана,
  
  Глядзела ім услед яна...
  
  Сястрой пакінута Тацяна,
  
  Яна адна цяпер, адна!
  
  Яе галубку маладую,
  
  Яе падружку дарагую
  
  Няўхільны час у даль занёс,
  
  Іх разлучыў навекі лёс.
  
  Як цень яна бязмэтна ходзіць,
  
  У апусцелы сад ідзе...
  
  Няма ёй радасці нідзе,
  
  Нідзе і выйсця не знаходзіць
  
  Тацяна стрыманым слязам —
  
  І сэрца рвецца напалам.
  
  
  
  XIV
  
  У існаванні адзінокім
  
  Яна ахоплена тугой,
  
  І аб Онегіне далёкім
  
  Гучней гаворыць сэрца ёй.
  
  Яго не ўбачыць больш дзяўчына
  
  Яна лічыць яго павінна
  
  Забойцай блізкага свайго;
  
  Паэт забіт... ды ўжо яго
  
  Не згадваюць, ужо другому
  
  Нявеста сэрца аддала.
  
  Паэта памяць праплыла,
  
  Як дым па небу веснавому,
  
  Аб ім два сэрцы, можа быць,
  
  Сумуюць... Але што тужыць?..
  
  
  
  XV
  
  Быў вечар. Сінь цямнела. Воды
  
  Цяклі паціху. Хрушч кружыў.
  
  Ужо змаўкалі карагоды;
  
  Ужо за рэчкаю дыміў
  
  Агонь рыбацкі. Полем чыстым,
  
  Пад месяца святлом срабрыстым,
  
  Тацяна ўдаль ішла адна,
  
  Аб нечым марыла яна.
  
  Ішла. Ды вось перад сабою
  
  Дзяўчына панскі бачыць дом
  
  І гай, і вёску пад бугром,
  
  І сад над светлаю ракою.
  
  Глядзіць — і гучна сэрца ў ёй
  
  Грухоча, страціўшы спакой.
  
  
  
  XVI
  
  Яна нясмела разважае:
  
  «Пайсці наперад ці назад?
  
  Яго няма. Я тут чужая...
  
  Зірну на дом, на гэты сад».
  
  Яна разгублена абводзіць
  
  Вачыма ўсё вакол; сыходзіць
  
  Уніз, пакінуўшы бугор;
  
  Ледзь дышучы, ідзе на двор.
  
  Сабакі з брэхам перад ёю
  
  Свае ашчэрылі клыкі,
  
  На крык Тацяны хлапчукі
  
  Шумлівай збегліся сям’ёю
  
  І адагналі тых сабак,
  
  Яе абараніўшы так.
  
  
  
  XVII
  
  Спыталася ў дзяцей Тацяна:
  
  «Ці можна бачыць панскі дом?»
  
  І да Аніссі паслухмяна
  
  Па ключ імчаць яны бягом;
  
  Прыходзіць ключніца старая,
  
  У сенцы дзверы адмыкае,
  
  І Таня ў дом заходзіць той,
  
  Дзе жыў нядаўна наш герой.
  
  Яна глядзіць: забыты ў залі
  
  Більярдны кій адпачываў,
  
  А на канапе хлыст ляжаў
  
  Манежны. Доўга аглядалі
  
  З Аніссяй дом: «А вось камін,
  
  Тут барын наш сядзеў адзін.
  
  
  
  XVIII
  
  Тут з ім палуднаваў зімою
  
  Нябожчык Ленскі, наш сусед.
  
  Хадзіце вось сюды, за мною,
  
  Вось гэта іхні кабінет;
  
  Тут ён адпачываў, вядома,
  
  Прымаў па справах аканома,
  
  Чытаў тут кніжкі на зары...
  
  Тут жыў калісь і пан стары;
  
  Бывала кожную нядзелю
  
  Ён акуляры даставаў,
  
  У дурня тут са мной гуляў.
  
  Дай, божа, мяккую пасцелю
  
  Касцям яго ў зямлі сырой,
  
  Душы ратунак і спакой!»
  
  
  
  XIX
  
  Замілавана аглядае
  
  Яна Онегіна пакой,
  
  У ім усё цаны не мае,
  
  Усё дзяўчыне маладой
  
  Пакутай стала і прынадай:
  
  І стол з патухшаю лампадай,
  
  І груда кніг, і пад акном
  
  Засланы ложак дываном,
  
  І месяц, што ў раце адбіты,
  
  Што пазіраў у кабінет,
  
  І лорда Байрана партрэт,
  
  І вобраз з чыгуна адліты,
  
  Што лялькай на слупку стаяў,
  
  Што рукі горда скрыжаваў.
  
  
  
  XX
  
  Тацяна доўга ў келлі моднай
  
  Зачараваная стаіць.
  
  Ды позна. Вецер дзьме халодны.
  
  Сцямнела. Гай маўклівы спіць
  
  Над затуманенай ракою;
  
  Схаваўся месяц за гарою,
  
  І пілігрымцы маладой
  
  Ісці пара ў маёнтак свой.
  
  Не паказаўшы хвалявання,
  
  Але ўздыхнуўшы перад тым,
  
  Як шляхам зноў ісці сваім,
  
  Дазволу папытала Таня
  
  У замку кожны дзень бываць,
  
  Каб кніжкі тут адной чытаць.
  
  
  
  XXI
  
  Тацяна з ключніцай старою
  
  Рассталася. Пайшла дамоў.
  
  Сюды назаўтра раніцою
  
  Яна з’явілася ізноў,
  
  І ў тым маўклівым кабінеце,
  
  Пра ўсё забыўшыся на свеце,
  
  Застаўшыся зусім адна,
  
  Нямала плакала яна.
  
  А потым кніжкі ўсё гартала.
  
  Было ёй, праўда, не да кніг,
  
  Ды дзіўным здаўся выбар іх
  
  Тацяне. Іх яна чытала
  
  З дзявочай прагай маладой,
  
  І іншы свет адкрыўся ёй.
  
  
  
  XXII
  
  Хаця мы знаем, што Еўгені
  
  Чытаць даўно ўжо не любіў,
  
  Аднак былі і выключэнні —
  
  З няласкі выключаны быў
  
  Пясняр Гяура і Жуана,
  
  А з ім яшчэ два-тры раманы,
  
  Дзе быў адбіты новы век
  
  І дзе сучасны чалавек
  
  Праўдзіва быў адлюстраваны —
  
  З эгаістычнаю душой,
  
  Заўсёды з мараю пустой,
  
  Сухі і самазакаханы,
  
  Са злосным розумам сваім,
  
  Што ў дзеянні кіпіць пустым.
  
  
  
  XXIII
  
  Старонкі многія хавалі
  
  Адзнакі ногцяў там і тут;
  
  Іх жвава вочы заўважалі,
  
  Ім свой выносячы прысуд.
  
  Тацяна прыкмячала з прагай
  
  Якою думкай ці заўвагай
  
  Уражаны Онегін быў,
  
  Дзе з думкай думку пагадзіў.
  
  Яна ў тых кніжках сустракае
  
  Сляды яго карандаша.
  
  У іх Онегіна душа
  
  Сябе міжволі выяўляе,
  
  Усюды ставячы няўзнак
  
  Ці крыжык, ці пытання знак.
  
  
  
  XXIV
  
  І пачынае так патроху
  
  Мая Тацяна разумець
  
  Усё яскравей — дзякуй богу —
  
  Таго, па кім яна нудзець
  
  Асуджана ўладарным лёсам:
  
  Належыць пеклу ці нябёсам,
  
  Анёлак ён ці сатана,
  
  Хто ён? Хацела б знаць яна.
  
  Хто ж ён? Няўжо наследаванне,
  
  Нікчэмнасць, — разважае так, —
  
  Ці небяспечны ён дзівак,
  
  Ці Чайльд-Гарольда перайманне,
  
  Слоў модных поўны лексікон?..
  
  Ці не пародыя ўжо ён?
  
  
  
  XXV
  
  Няўжо загадку адгадала?
  
  Знайшлося слова: вось яно?
  
  Тацяна часта забывала,
  
  Што ёй дамоў пара даўно, —
  
  Там дзве суседкі гаварылі
  
  Аб ёй якраз у тыя хвілі.
  
  — Як замуж выдаць мне яе? —
  
  Пытанне маці задае, —
  
  Тацяна не дзіця малое.
  
  Я з Ольгай, з меншаю дачкой,
  
  Не ведала бяды такой.
  
  Тацяна ўсім адно і тое:
  
  Не йду. І, сумная, яна
  
  Блукае па лясах адна. —
  
  
  
  XXVI
  
  «Кахае можа?» — Знаць не знаю.
  
  Буянаў — горкі меў адказ,
  
  І Петушкову адмаўляе,
  
  Гусар Пыхцін гасціў у нас;
  
  І як ён Таняй захапляўся,
  
  Як дробным чортам завіхаўся!
  
  Я думала, што шлюб гатоў;
  
  Дзе бачылі! адмова зноў. —
  
  «Ну, што-ж? За чым-жа справа стала?
  
  Час у Маскву ёй, на паказ!
  
  Нявестам там кірмаш якраз»..
  
  — Ох, не магу! прыбытку мала. —
  
  «Даволі для адной зімы,
  
  А там пазычыць можам мы».
  
  
  
  XXVII
  
  Пасля сустрэчы двух суседак,
  
  Пасля парады неблагой,
  
  Бабулька вырашыла гэтак:
  
  Наведацца Масквы зімой.
  
  І Таня чуе тыя словы.
  
  На суд Масквы, на суд суровы
  
  З’явіцца трэба са сваёй
  
  Правінцыяльнай прастатой;
  
  Свае запозненыя ўборы
  
  Аддаць на суд чужых людзей;
  
  Маскоўскіх франтаў і цырцэй
  
  Пачуць і кпіны і дакоры...
  
  Яна баіцца! Лепей ёй
  
  Застацца ў глушыні лясной.
  
  
  
  XXVIII
  
  Яна цяпер, устаўшы рана,
  
  У поле роднае ідзе,
  
  Глядзіць на ўсё замілавана,
  
  Размову шчырую вядзе:
  
  «Бывайце, мірныя даліны,
  
  Вы, гор знаёмых верхавіны,
  
  І вы, знаёмыя лясы,
  
  Нябёсы, поўныя красы,
  
  Бывай, вясёлая прырода!
  
  Мяняю я наш ціхі шум
  
  На свету мітусню і тлум!..
  
  Бывай і ты, мая свабода!
  
  Куды, чаго імкнуся я?
  
  Што зычыць доля мне мая?»
  
  
  
  XXIX
  
  Яна даўжэй гуляе ў полі.
  
  Ручай, узгорак над ракой
  
  Яе спыняюць мімаволі
  
  Сваёй прывабнаю красой.
  
  Яна, як з блізкімі сябрамі,
  
  З гаямі роднымі, з лясамі
  
  Спяшаецца пагаварыць.
  
  Ды лета хуткае ляціць.
  
  Прыбрала восень залатая
  
  Прыроды ясны, бледны твар.
  
  Нібы ахвяру на алтар...
  
  Вось сівер хмары наганяе,
  
  Дыхнуў, завыў — і вось сама
  
  Ідзе чароўная зіма.
  
  
  
  XXX
  
  Прышла, разлеглася; шматкамі
  
  Павісла на суках дубоў;
  
  Лягла мяккімі дыванамі
  
  Сярод палёў, вакол бугроў;
  
  Бялюткай посцілкай сваёю
  
  Зраўняла берагі з ракою;
  
  Мароз ударыў. Рады мы
  
  Прыемным забаўкам зімы.
  
  Зіме не рада сэрца Тані,
  
  Ёй дзень заснежаны не міл.
  
  Не весяліць марозны пыл,
  
  Ёй першым снегам на світанні
  
  Ні твару, ні плячэй не ўмыць:
  
  Ёй шлях страшны ў зіму ляжыць.
  
  
  
  XXXI
  
  Ад’езд іх пратэрмінаваны,
  
  Ужо апошні тэрмін сцёк.
  
  Надзейна адрамантаваны
  
  Забыты некалі вазок.
  
  Абоз звычайны, тры кібіткі,
  
  На іх пакладзены пажыткі,
  
  Там куфры, крэслы і гаршчкі,
  
  Тады, у клетках індыкі,
  
  Талеркі родныя, пярыны,
  
  Варэння гляк et cetera,
  
  Багата рознага дабра.
  
  У развітальныя хвіліны
  
  Між слуг чуваць і шум і плач:
  
  Выводзяць восемнаццаць кляч,
  
  
  
  XXXII
  
  Ужо ў вазок іх адпрагаюць,
  
  Сняданне вараць павары,
  
  Кагосьці бабы дапякаюць.
  
  Кібіткі, нібы тры гары,
  
  Стаяць; на клячы на калматай
  
  Сядзіць фарэйтар барадаты.
  
  Развітваецца па чарзе
  
  З панамі чэлядзь. Вось усе
  
  Уселіся, і за вароты
  
  Сямейны выехаў вазок.
  
  «Бывай, ласкавы мой куток,
  
  Прытулак мірнай адзіноты!
  
  Нас разлучае горкі лёс!..»
  
  І не стрымала Таня слёз.
  
  
  
  XXXIII
  
  Калі асвеце і вучэнню
  
  Даб’емся большых мы правоў,
  
  Тады і ў нас (па вылічэнню
  
  Аўтарытэтных мудрацоў,
  
  Год праз пяцьсот) дарогі, мусіць,
  
  Здзіўляцца кожнага прымусяць:
  
  Шашу праложым там і тут
  
  У самы найглушэйшы кут,
  
  Масты чыгунныя высока
  
  Дугой павіснуць над ракой,
  
  Рассунем горы, пад вадой
  
  Тунелі правядзем глыбока,
  
  І будзе з часам, слоў няма,
  
  На кожнай станцыі карчма.
  
  
  
  XXXIV
  
  Цяпер якія ў нас дарогі! —
  
  Масты забытыя гніюць,
  
  На станцыях клапы ды блохі
  
  Заснуць хвіліны не даюць;
  
  Прытулак станцыі халодны,
  
  Хоць і шматслоўны ды галодны
  
  Да сценкі прэйскурант прыбіт
  
  І марна дражніць апетыт;
  
  Тымчасам сельскія цыклопы
  
  Перад распаленым агнём
  
  Б’юць нашым рускім малатком
  
  Па лёгкіх вырабах Еўропы,
  
  Узгоркі славячы, палі,
  
  Выбоі роднае зямлі.
  
  
  
  XXXV
  
  Парой зімоваю халоднай
  
  Прыемна ехаць у вазках,
  
  Як верш без думкі ў песні моднай —
  
  Ляжыць зімовы гладкі шлях.
  
  Аўтамедоны ў нас ліхія,
  
  Як вецер, тройкі маладыя,
  
  Такі імклівы іхны лёт,
  
  Што вёрсты мільгацяць, як плот.
  
  Дарэчы, Ларына паволі,
  
  Не на паштовых дарагіх,
  
  На конях ехала сваіх;
  
  Дзяўчына нашая даволі
  
  Тугі зазнала, бо адны
  
  Сем сутак ехалі яны.
  
  
  
  XXXVI
  
  Але ўжо блізка. Перад імі
  
  Белакаменнае Масквы
  
  Ужо крыжамі залатымі
  
  Блішчаць саборы з сінявы.
  
  Браткі мае! як хваляваўся
  
  Я кожны раз, як загараўся
  
  У сіняве, сярод садоў,
  
  І вежаў шэраг і крыжоў!
  
  Блукаючы далёкім светам,
  
  Масква мая, у горкі час,
  
  Я ўспамінаў цябе не раз!
  
  Масква... як многа ў слове гэтым
  
  Для сэрца рускага чутно!
  
  Як многа будзіць дум яно!
  
  
  
  XXXVII
  
  І вось ужо між дрэў мігціцца
  
  Пятроўскі замак. Змрочна ён
  
  Нядаўняй славай ганарыцца.
  
  Дарма, дарма Напалеон
  
  Тут, у святочным захапленні.
  
  Чакаў, што стане на калені
  
  Масква з ключамі ад Крамля:
  
  Не, не пайшла Масква мая
  
  Са схіленаю галавою.
  
  Яна не свята, а пажар
  
  Падрыхтавала, нібы дар,
  
  Тут нецярпліваму герою.
  
  Глядзеў адгэтуль, як праз сон,
  
  На грозную стыхію ён.
  
  
  
  XXXVIII
  
  Бывай-жа, сведка згасшай славы,
  
  Пятроўскі замак. Ну, не стой,
  
  Пайшоў! Ужо слупы заставы
  
  Бялеюць; вось і па Цвярской
  
  Вазок нясецца цераз ямы.
  
  Мільгаюць міма будкі, крамы,
  
  Бухарцы, бабы, ліхтары,
  
  Сады. палацы, кляштары,
  
  Бульвары, сані, агароды,
  
  Малыя хаткі, мужыкі,
  
  Львы на варотах, казакі,
  
  Аптэкі, магазіны моды,
  
  Балконы, веж маўклівы гмах
  
  І зграі галак на крыжах.
  
  
  
  XXXIX, ХL
  
  Так праз гадзіну, праз другую,
  
  Нарэшце, скіраваў убок
  
  Ад Харытонія ў глухую,
  
  Крывую вулачку вазок.
  
  Вось дом іх цёткі, вось вароты;
  
  Старая цётка на сухоты
  
  Хварэе тут чацвёрты год.
  
  Сівы ад гора і нягод,
  
  Ім дзверы насцеж адчыняе,
  
  У кафтане старым, калмык.
  
  Праз хвілю хворай цёткі крык
  
  Іх у гасцінай сустракае.
  
  Бабулькі абняліся там.
  
  І воклічы іх чутны нам:
  
  
  
  ХLI
  
  «Княжна, mon ange!» — Pachette! —
  
  «Аліна!»
  
  — Хто-б мог падумаць? — «Як даўно!»
  
  — Надоўга? — «Любая, кузіна!»
  
  — Садзіся — вось табе й яно!
  
  Дальбог-жа сцэна, як з рамана... —
  
  «А вось дачка мая, Тацяна».
  
  — Ах, Таня!.. Таня, да мяне
  
  Сядай, я сёння як у сне...
  
  Кузіна, помніш Грандысона?
  
  «Як, Грандысон?.. а, Грандысон!
  
  Я не забылася, дзе-ж ён?»
  
  — Жыве ў Маскве ля Сімеона;
  
  Маім гасцём на свята быў:
  
  Нядаўна сына ажаніў.
  
  
  
  XLII
  
  А той... але пасля раскажам,
  
  Ці праўда? Сваякам усім
  
  Мы Таню заўтра-ж і пакажам.
  
  Шкада, не езджу я зусім;
  
  Ледзь-ледзь свае цягаю ногі.
  
  Ды вы стаміліся з дарогі;
  
  Хадзем-жа ўсе адпачываць..
  
  Ох, цяжка... грудзі мне баляць...
  
  І радасць сэрца мне стамляе,
  
  Не толькі сум... душа мая,
  
  Нікуды ўжо не варта я...
  
  Пад старасць жыць — брыда такая... —
  
  І тут, стрымацца не змагла,
  
  Праз слёзы кашляць пачала.
  
  
  
  ХLIII
  
  Ласкава ставіцца, пяшчотна
  
  Да Тані цётка; але ёй
  
  У доме цётчыным журботна,
  
  Уласны згадвае пакой.
  
  За пераборкаю шаўковай
  
  Не спіцца ёй у хаце новай,
  
  І ранні перазвон званоў,
  
  Што кліча ўсіх да працы зноў,
  
  Дзяўчыну нашу абуджае.
  
  Садзіцца Таня ля акна.
  
  Радзее змрок; але яна
  
  Сваіх палёў не заўважае:
  
  Двор незнаёмы перад ёй,
  
  Не тая стайня, плот не той.
  
  
  
  XLIV
  
  І вось Тацяна аб’язджае
  
  Сваіх маскоўскіх сваякоў —
  
  Наведацца не забывае
  
  Ані бабулек, ні дзядоў.
  
  Чакаюць Ларыных, дарэчы,
  
  Усюды радасныя стрэчы,
  
  І захапленне скрозь чутно:
  
  «Як вырасла. А ці даўно
  
  Малую Таню я хрысціла?
  
  А я гасцінца ёй дала!
  
  Я за руку яе вяла!
  
  А я за неслухмянства біла!»
  
  І хорам воклічы гучаць:
  
  «Як нашыя гады ляцяць!»
  
  
  
  XLV
  
  Ды ў іх няма ніякай змены,
  
  Хоць блізка і жыцця канец.
  
  У цёткі, у княжны Елены,
  
  Той самы цюлевы чапец;
  
  Фарбуецца Лукер’я Львоўна,
  
  І хлусіць — Лідзія Пятроўна,
  
  Іван Пятровіч — туп, як дуб,
  
  Сямён Пятровіч — грошалюб,
  
  У Палагеі Нікалаўны
  
  Той самы друг, мас’е Фінмуш,
  
  Том самы шпіц, той самы муж;
  
  Ён. як раней, член клуба слаўны,
  
  Як і раней, глухі з глухіх,
  
  І п’е і есць ён за дваіх.
  
  
  
  XLVI
  
  Іх дочкі Таню абдымаюць.
  
  Спачатку грацыі Масквы
  
  Тацяну нашу аглядаюць
  
  Маўкліва з ног да галавы;
  
  Яе не лічаць ідэальнай,
  
  А дзіўнай і правінцыяльнай,
  
  А бледнаватай і худой,
  
  А зрэшты лічаць неблагой;
  
  А потым з ёй — у поўнай згодзе;
  
  Нібы падружцы дарагой,
  
  Пяшчотна рукі ціснуць ёй,
  
  Зачэсваюць яе па модзе,
  
  І, як заведзена ў дзяўчат,
  
  Расказваюць сакрэтаў шмат.
  
  
  
  XLVII
  
  Пра поспехі і пра надзеі
  
  Апавядаюць ёй яны,
  
  Пра ўсе сардэчныя падзеі,
  
  Не без паклёпу і маны.
  
  А потым, за сваё казанне,
  
  Яе сардэчнае прызнанне
  
  Паненкі выслухаць не прэч
  
  Для Тані-ж, — вось якая рэч! —
  
  Размоыы іх — накшталт напасця,
  
  Яны не кратаюць яе,
  
  Сакрэты шчырыя свае,
  
  Маўклівы скарб і слёз і шчасця,
  
  Тацяна не гаворыць ім,
  
  Пра іх яна маўчыць зусім.
  
  
  
  XLVIII
  
  У госці трапіўшы, жадае
  
  Паслухаць гутаркі яна.
  
  А толькі ўсіх найбольш займае
  
  Бяссэнсіца, лухта адна;
  
  Усё няшчыра, неразумна,
  
  Паклёпнічаюць нават сумна;
  
  І цягам нудных тых гадзін
  
  Між розных плётак і навін
  
  Разумнай не чуваць развагі
  
  Вясёлай думкі не чутно;
  
  А ў сэрцах іх няма даўно
  
  Ні ўсхваляванасці, ні прагі.
  
  І нават смешнае лухты
  
  Ты не народзіш, свет пусты.
  
  
  
  ХVІХ
  
  Стаяць паважнай грамадою
  
  З архіву юнакі якраз —
  
  У іх пра Таню між сабою
  
  Вядзецца непрыхільны сказ.
  
  А нейкі шут, маркотны з твару,
  
  Абраўшы для сябе за мару
  
  Красу Тацяны маладой,
  
  Элегію складае ёй.
  
  У доме цётчыным, тымчасам,
  
  Да Тані Вяземскі падсеў,
  
  Яе развесяліць здалеў.
  
  Тацяну ўбачыўшы з ім разам,
  
  Цікавіцца яе красой
  
  Стары з сівою галавой.
  
  
  
  L
  
  Дзе Мельпамена завывае,
  
  Кіпіць бурлівым пачуццём,
  
  Мішурнай мантыяй махае
  
  Перад халодным гледачом,
  
  Дзе Талія адпачывае,
  
  Сяброўскіх воплескаў не мае,
  
  Дзе Тэрпсіхора ў юнакоў
  
  Найбольшы поспех мае зноў
  
  (Якраз, як і ў былыя леты,
  
  У леты вашы і мае),
  
  Там не заўважылі яе
  
  Ні дам зайздросныя ларнеты,
  
  Ні трубкі знаўцаў спраў такіх
  
  У ложах, крэслах дарагіх.
  
  
  
  LI
  
  Яе прыводзіць і ў Сабранне.
  
  Там гоман, тлум, гарачыня,
  
  Музыкі гром і свечак ззянне,
  
  І пар імклівых мітусня,
  
  Красуняў дарагія ўборы,
  
  Там стракацяць гасцямі хоры,
  
  Там і нявест сышлося шмат —
  
  Прыгожых, як адна, дзяўчат.
  
  Тут носяць франты маладыя
  
  Сваё нахабства, свой жылет
  
  І свой няўважлівы ларнет.
  
  Сюды гусары адпускныя
  
  Спяшаюцца, каб прагрымець,
  
  Запаланіць і адляцець.
  
  
  
  LII
  
  Багата ў ночы зор чароўных,
  
  Красунь багата і ў Маскве.
  
  Ярчэй тых зорак, сонцу роўных,
  
  Адна гарыць у сіняве,
  
  А толькі тая, пра якую
  
  Я і спяваць не рызыкую,
  
  Як зорка яркая, адна
  
  Сярод красунь здалёк відна.
  
  З якою гордасцю нябеснай
  
  Зямлі кранаецца яна!
  
  Якая сіла ў ёй чутна!
  
  А колькі ў ёй пяшчоты млоснай!..
  
  Але пакінь, пакінь свой сказ:
  
  Мінуў твайго шаленства час.
  
  
  
  LIII
  
  Шум, рогат, бегатня, паклоны,
  
  Галоп, мазурка, вальс... Між тым,
  
  Стаіць між цётак ля калоны,
  
  І, непрыкметная зусім,
  
  Глядзіць няўважліва Тацяна.
  
  Яна нічым не ўсхвалявана,
  
  Імкнецца мараю сваёй
  
  Да адзіноты палявой,
  
  У родны кут свой занядбаны,
  
  У бедны свой вясковы край,
  
  Дзе светлы булькаціць ручай,
  
  Дзе кветкі, дзе яе раманы,
  
  У любы змрок прысады той,
  
  Дзе ён з’яўляўся перад ёй.
  
  
  
  LIV
  
  Яна ўжо думкаю далёка:
  
  Забыты свет. яго запал,
  
  Тым часам не спускае вока
  
  З яе паважны генерал.
  
  Тут цёткі хітрыя міргнулі,
  
  І локцем разам штурханулі
  
  Яны Тацяну назнарок:
  
  — Зірні хутчэй у левы бок. —
  
  «У левы? дзе? Што там такое?»
  
  — Ты прыкмячай, — чуваць адказ, —
  
  У тым натоўпе... там якраз
  
  Стаяць яшчэ ў мундзірах двое,
  
  Вось адышоўся... бачыш ты?
  
  «Хто? гэты генерал таўсты?»
  
  
  
  LV
  
  Тут прывітаем з перамогай
  
  Тацяну любую маю
  
  І пойдзем зноў сваёй дарогай,
  
  Зноў да таго, каго пяю...
  
  Дарэчы, тут сказаць я маю,
  
  Што я Онегіна спяваю,
  
  Бясконцы лік яго прыгод.
  
  О, Муза — цягам доўгіх год —
  
  Ты блаславі мой твор эпічны!
  
  Надзейны даўшы мне кіёк,
  
  Сыйсці не дазваляй убок.
  
  Даволі. Мой уступ класічны
  
  Хаця і позна, ды гатоў.
  
  Цяжар адвечны з плеч далоў!
  
  
  ГЛАВА ВОСЬМАЯ
  
  
  
  Fare thee well, and if for eve
  
  still for ever fare thee well .
  
  Byron*
  
  
  
  І
  
  У дні, калі ў садах Ліцэя,
  
  Я бесклапотна расцвітаў,
  
  Чытаў ахвотна Апулея,
  
  А Цыцэрона не чытаў,
  
  У дні таемныя ў далінах,
  
  Пры гучных крыках лебядзіных,
  
  Ля вод, што ззялі па вясне,
  
  З’яўляцца стала Муза мне.
  
  Студэнта келью асвятляла
  
  Святло натхнення: Муза ў ёй,
  
  Пачаўшы баль юнацкі свой,
  
  Пра дні дзіцячыя спявала,
  
  Пра славу старадаўніх дзён,
  
  Пра трапяткі сардэчны сон.
  
  
  
  ІІ
  
  І свет яе адразу ўбачыў;
  
  Нас першы поспех акрыліў;
  
  Стары Дзяржавін нас адзначыў
  
  І перад смерцю блаславіў…
  
  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
  
  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
  
  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
  
  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
  
  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
  
  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
  
  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
  
  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
  
  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
  
  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
  
  
  
  ІІІ
  
  І я, аддаўшыся бясспрэчна
  
  Свавольнай плыні пачуцця,
  
  З натоўпам злучаны сардэчна,
  
  Прывёў я Музу, як дзіця,
  
  У вір імклівай весялосці,
  
  Дзе шум піроў, дзе ў спрэчках госці;
  
  Яна да іх, у іх піры
  
  Свае прыносіла дары
  
  І як вакханачка спявала
  
  Для ўсіх гасцей, пад шклянак звон,
  
  І моладзь тых мінулых дзён
  
  Яе парогі абівала —
  
  Я ганарыўся ёй тады,
  
  Нібы каханак малады.
  
  
  
  IV
  
  Ды я адстаў ад іх саюза
  
  І ў даль уцёк... яна за мной.
  
  Не раз у падарожжы Муза
  
  Прэч гнала мой цяжкі настрой
  
  Чароўнай таямніцай сказа!
  
  Не раз праз ноч між скал Каўказа
  
  Ленораю, у цішыні,
  
  Са мной імчала на кані!
  
  Не раз па беразе Таўрыды,
  
  Праз ноч вяла мяне, і з ёй
  
  Я слухаў там марскі прыбой,
  
  Бясконцы гоман Нерэіды,
  
  Глыбокі, вечны хваль матыў,
  
  Як гімн таму, хто свет стварыў.
  
  
  
  V
  
  Забыўшы на сталіцы тлумнай
  
  І бляск, і гоман, і піры,
  
  У Малдавіі глухой і сумнай
  
  Яна ў спакойныя шатры
  
  Плямён вандроўных заглядала
  
  І сярод дзікіх дзікай стала,
  
  Забыўшы і красу радкоў
  
  Для бедных моў, для дзіўных моў,
  
  Для песні любай ёй і новай...
  
  Ды ўсё змянілася зусім:
  
  І вось яна ў садку маім
  
  Сядзіць паненкай павятовай,
  
  З маркотнай думкай у вачах,
  
  З французскай кніжкай у руках.
  
  
  
  VI
  
  І сёння Музу, хоць запозна,
  
  На свецкі раут за сабой
  
  Вяду, — уражаны зайздросна
  
  Яе красою стэпавой.
  
  Скрозь шчыльны рад арыстакратаў,
  
  Ваенных франтаў, дыпламатаў
  
  І гордых дам яна ідзе,
  
  Вось села ціха — і вядзе
  
  Нагляд за тлумнай мітуснёю
  
  Сукенак яркіх і прамоў,
  
  Гасцей з’яўленнем зноў і зноў
  
  Прад гаспадыняй маладою,
  
  За цёмнай рамкаю мужчын
  
  Навокал дам, нібы карцін.
  
  
  
  VI
  
  Ён да спадобы лад прыстойны
  
  Алігархічных тых размоў,
  
  І холад гордасці спакойны,
  
  І блытаніна год, чыноў.
  
  Ала хто ў гэты свет шумлівы
  
  Прышоў туманны і маўклівы?
  
  Для ўсіх здаецца ён чужым.
  
  Мільгаюць твары перад ім,
  
  Як прывідаў дакучных цені.
  
  На твары сплін, ці след пакут
  
  Заўважым мы? Чаму ён тут?
  
  Хто ён такі? Няўжо Еўгені?
  
  Еўгені, так... Такі адказ.
  
  — Ці ён даўно наведаў нас?
  
  
  
  VIII
  
  Ці ён той самы, ці змяніўся?
  
  Ці па-ранейшаму дзівак?
  
  Скажыце, кім ён вараціўся?
  
  Што нам пакажа ён, аднак?
  
  Кім сёння з’явіцца? Мельмотам,
  
  Касмапалітам, патрыётам,
  
  Гарольдам, квакерам, ханжой,
  
  Ці іншай маскаю якой.
  
  Ці стаў ён, скончыўшы прыгоды
  
  Як вы ды я, як цэлы свет?
  
  Аднак усім параіць след:
  
  Пазбыцца абамшэлай моды.
  
  Яна нікога не кране...
  
  — Ён вам знаёмы? — Так і не.
  
  
  
  ІХ
  
  — Навошта-ж гэтак непрыхільна
  
  Яго, скажыце, зневажаць?
  
  Хіба таму, што мы няўхільна
  
  Гатовы ўсё крытыкаваць,
  
  Усё, што палкіх душ някемнасць,
  
  Самаўлюбёную нікчэмнасць,
  
  Ці зневажае, а ці нам
  
  Здаецца смешным, ці няўцям,
  
  Хіба таму, што мы размовы
  
  Прывыклі справамі лічыць,
  
  Што дурасць мусіць злоснай быць,
  
  Што нам да твару плётак словы,
  
  І што пасрэднасці адны
  
  Не дзівяць нас, для нас яны?
  
  
  
  X
  
  Блажэн, хто жыў своечасова,
  
  Быў з маладосці малады,
  
  Даспеў з гадамі паступова,
  
  Жыцця зазнаўшы халады,
  
  Хто дзіўным снам не аддаваўся,
  
  Хто свецкай чэрні не цураўся,
  
  Хто ў дваццаць — франт, а ў трыццаць год
  
  Жаніўся хто не без выгод;
  
  Хто ад пазычак пазбаўляўся
  
  У пяцьдзесят якіх гадоў,
  
  Хто славы, грошай і чыноў
  
  Спакойна, з часам, дачакаўся,
  
  Аб кім сцвярджалі цэлы век:
  
  N. N. цудоўны чалавек.
  
  
  
  XI
  
  Ды сумна знаць, што знікла ў далі
  
  Дарэмна нашая вясна,
  
  Што мы заўсёды ёй здраджалі.
  
  Што ашукала нас яна;
  
  Што нашы лепшыя жаданні,
  
  Што нашы мары, парыванні
  
  Сатлелі хуткаю чаргой,
  
  Як лісце восені гнілой.
  
  Адны абеды прад сабою
  
  Бясконца бачыць — вось адчай —
  
  І на жыццё, як на звычай
  
  Глядзець і ўслед за грамадою
  
  Ісці, не падзяліўшы з ёй
  
  Ні дум, ні мары дарагой.
  
  
  
  ХІІ
  
  Аднак няма нічога горай,
  
  Як стаць прычынаю размоў,
  
  Слыць дзіваком, шутом, прытворай
  
  Сярод знаёмых і сяброў,
  
  Праслыць маркотным самадурам,
  
  Ці д’яблам з выглядам пахмурым,
  
  Ці нават Дэманам маім.
  
  Онегін (зноў займуся ім),
  
  Свайго таварыша забіўшы,
  
  Без працы, дзейнасці ў жыцці
  
  Гадоў да дваццаці шасці
  
  Без мэты, хоць якой, дажыўшы,
  
  Без службы, жонкі і без спраў,
  
  Заняткаў сталых не абраў.
  
  
  
  ХІЛ
  
  Ім заўладала сумятлівасць,
  
  Жаданне іншых ніў, нябёс
  
  (Надзвычай горкая ўласцівасць,
  
  Нямногіх дабравольны лёс).
  
  Пакінуў ён прытулак родны,
  
  Свой кут лясны, свой кут самотны,
  
  Дзе Ленскага крывавы цень
  
  Яму з’яўляўся кожны дзень;
  
  Нічога ён не меў на мэце
  
  Пачаўшы вандраваць, таму
  
  Вандроўкі нудныя яму
  
  Абрыдлі, як і ўсё на свеце;
  
  Вярнуўся, трапіўшы амаль,
  
  Як Чацкі, — з карабля на баль.
  
  
  
  XIV
  
  Ды вось хвілінаю той самай
  
  Па залі шэпт прабег ізноў...
  
  Да гаспадыні ўслед за дамай
  
  Вайсковы важны чын ішоў.
  
  Яна-ж была не тарапкою,
  
  Прыветлівай, не гаваркою,
  
  Без вока наглага для ўсіх,
  
  Без смешных намаганняў тых
  
  У свеце поспех мець шумлівы,
  
  Яна была сама сабой...
  
  Было ўсё ціха, проста ў ёй.
  
  Яна, як здымак той праўдзівы,
  
  du comme il faut... (Даруй, Шышкоў,
  
  За чужаземны выраз зноў).
  
  
  
  XV
  
  Трымаліся з ёй дамы блізка;
  
  Ўсміхаліся бабулькі ёй;
  
  Мужчыны кланяліся нізка —
  
  Лавілі позірк дамы той;
  
  Каля яе цішэй дяяўчаты
  
  Праходзілі — і зухавата
  
  І нос і плечы падымаў
  
  Той генерал, што з ёй стаяў.
  
  Ніхто-б яе не мог чароўнай
  
  Назваць; ды з галавы да ног
  
  Ніхто-б у ёй знайсці яе мог
  
  Таго, што модаю шыкоўнай
  
  У коле лонданскім, зазнач,
  
  Завецца vulgar. (Хоць ты плач!
  
  
  
  XVI
  
  Я перакласці гэта слова,
  
  На жаль, не ўмею, хоць ты плач;
  
  З ім аж дагэтуль наша мова
  
  Яшчэ не звыклася, чытач.
  
  Яно дарэчы ў эпіграму.)
  
  Аднак згадаем нашу даму.
  
  Яна прывабнаю была,
  
  Сядзела моўчкі край стала
  
  З вядомай Нінай Варанскою,
  
  Той Клеапатраю Невы.
  
  Згадзіліся б напэўна вы,
  
  Што Ніна мрамарнай красою
  
  Зацьміць суседкі не магла,
  
  Хоць і бліскучаю была.
  
  
  
  XVII
  
  «Няўжо», Еўгені разважае:
  
  «Няўжо яна? У гэты... свет...
  
  Няўжо яна... дзяўчынка тая?..»
  
  І неадчэпны свой ларнет
  
  Накіраваў усхвалявана
  
  На тую ён, чый выгляд цьмяна
  
  Яму кагосьці нагадаў.
  
  «Паслухай, князь, ты-б не сказаў —
  
  Там, у малінавым берэце,
  
  З паслом іспанскім хто стаіць?»
  
  Князь на Онегіна глядзіць.
  
  — Ага! Даўно не быў ты ў свеце;
  
  Чакай -жа, пазнаёмлю я —
  
  То жонка, дружа мой, мая. —
  
  
  
  XVIII
  
  «Дык ты жанаты ўжо, васпане!?
  
  Даўно?» — Ды ўжо каля двух лет. —
  
  «На кім?» — На Ларынай. — «Тацяне!»
  
  — Ты знаў яе? — «Я ім сусед».
  
  — Хадзем хутчэй. — І хвіляй тою
  
  Вядзе да жонкі за сабою
  
  Князь друга даўняга свайго.
  
  Глядзіць княгіня на яго...
  
  Якая ёй душу трывога
  
  Не ўскалыхнула ўсю да дна,
  
  Як ні здзівілася яна,
  
  Ды ёй не здрадзіла нічога:
  
  Той самы захаваўся тон,
  
  Такім -жа ціхім быў пахлон.
  
  
  
  XIX
  
  Яе нішто яе выдавала,
  
  І чырвань шчок не заліла...
  
  Яна ні вуснаў не зацяла
  
  І ні брывом не павяла.
  
  Хоць ён сачыў, усхваляваны,
  
  Але ранейшае Тацяны
  
  Не мог ён адшукаць слядоў.
  
  Хацеў сказаць ёй пару слоў
  
  І — і не мог. Яна спытала,
  
  Адкуль сюды прыехаў ён,
  
  І ці не з іх прыбыў старон?
  
  На мужы ў стоме затрымала
  
  Свой позірк; падалася прэч —
  
  Ён, як застыў, вядома рэч.
  
  
  
  XХ
  
  Няўжо, няўжо гэта Тацяна,
  
  З якою некалі ў садку
  
  Ў пачатку нашага рамана
  
  Ў далёкім і глухім кутку
  
  Ён сустракаўся, і ў запале
  
  Чытаў ёй крыўдныя маралі,
  
  Няўжо Тацяна, ад якой
  
  Ён мае ліст сардэчны той,
  
  Дзе шчыра ўсё, дзе ўсё на волі,
  
  Хіба яна… ці гэта сон? —
  
  Дзяўчынка, ад якое ён
  
  Адмовіўся ў смірэннай долі,
  
  Хіба яна была тут з ім
  
  Спакойнай, смелаю зусім?
  
  
  
  XXI
  
  Ён пакідае раут тлумны;
  
  Дамоў маўклівы едзе ён;
  
  То марай светлаю, то сумнай
  
  Ягоны ўстурбаваны сон.
  
  Прачнуўся — ліст яго чакае:
  
  Князь N на вечар запрашае.
  
  «О, як жа, буду!» — і аб тым
  
  Ён, усхвалёваны зусім,
  
  Хутчэй паведаміў адказам.
  
  Што сталася, ў якім ён сне?!
  
  Што варухнулася на дне
  
  Душы халоднае тымчасам?
  
  Незадаволенасць? ці зноў
  
  Юнацтва клопаты — любоў?
  
  
  
  XXII
  
  Онегін вечара чакае,
  
  Гадзінам лік вядзе ізноў.
  
  Вось дзесяць б’е — ён выязджае,
  
  Імчыць, на ганак узышоў.
  
  Вось ён у залю ужо ўваходзіць,
  
  Тацяну там адну знаходзіць,
  
  І моўчкі некалькі хвілін
  
  Сядзіць ён з ёю на адзін,
  
  І слоў няма. Ніякаваты,
  
  Садзіць з княгіняй наш герой.
  
  Ледзь-ледзь адказваючы ёй,
  
  Упартай думкаю заняты.
  
  Гладзіць упарта ён: яна
  
  Сядзіць спакойна ля акна.
  
  
  
  XXII!
  
  Заходзіць муж. Перапыняе
  
  Іх непрыемны tête-á-tête;
  
  З Онегіным успамінае
  
  Ён забаўкі мінулых лет.
  
  Смяюцца. Уваходзяць госці.
  
  Вось соль буйная свецкай злосці
  
  З шумлівых сыпнула размоў.
  
  Струмень дасціпных, лёгкіх слоў.
  
  Іскрыўся, весяліў васпанства,
  
  Яму на змену шлі між тым
  
  Развагі сталыя зусім,
  
  Без вечных ісцін, без педанцтва,
  
  Размоў жывы і вольны тон —
  
  Нікога яе палохаў ён.
  
  
  
  XXIV
  
  Тут быў парад адзення модны,
  
  Тут знаць была, сталіцы цвет,
  
  І выбар дурняў, неабходны
  
  На ўсіх прыёмах, як і след,
  
  І злосныя на выгляд дамы,
  
  Не маладыя ўжо гадамі,
  
  І некалькі дзяўчат было —
  
  Пакутай твары ім звяло;
  
  Пасол тут гаварыў, вядома,
  
  Аб важных справах, аб вайне;
  
  Стары, увесь у сівізне,
  
  Тут жарты сыпаў па-старому,
  
  Надзвычай тонка, як даўней,
  
  Чым і смяшыў крыху гасцей.
  
  
  
  XXV
  
  Тут быў аматар эпіграмы,
  
  Злаваўся ён не без прычын
  
  На чай салодкі, выгляд дамы,
  
  На недарэчны тон мужчын,
  
  Ня спрэчкі пра раман туманны,
  
  На вензель, сёстрам дараваны,
  
  На савет, на жонку, на вайну
  
  І на журнальную ману.
  
  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
  
  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
  
  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
  
  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
  
  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
  
  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
  
  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
  
  
  
  XXVI
  
  Стаяў Праласаў тут, набыўшы
  
  Вядомасць нізасцю душы,
  
  Ва усіх альбомах затупіўшы
  
  St. Priest, твае карандашы;
  
  Каля дзвярэй другі аматар,
  
  Музыкі бальнае дыктатар,
  
  Стаяў, як вербны херувім,
  
  Ружовы і нямы зусім,
  
  Яшчэ нахабны госць вандроўны
  
  Тут напарфумлены стаяў,
  
  Гасцей усмешку выклікаў
  
  Ягоны выгляд, безумоўна,
  
  У позірках, што ён лавіў,
  
  Яму прысуд агульны быў.
  
  
  
  XXVII
  
  Ды мой Онегін вечар цэлы
  
  Тацянай заняты адной,
  
  Не закаханай і нясмелай,
  
  Не простаю дзяўчынкай той,
  
  А абыякавай княгіняй,
  
  А непрыступнаю багіняй
  
  Раскошнай, царсцвеннай Невы...
  
  О людзі! ўсе такія вы,
  
  Як вашая прабабка Ева:
  
  Спакуса вам за ўсё мілей,
  
  Вас безупынна кліча змей
  
  Да забароненага дрэва —
  
  Таемны яблык вам падай,
  
  Без гэтага і рай не рай.
  
  
  
  XXVIII
  
  А як змянілася Тацяна!
  
  Як цвёрда ў ролю увайшла!
  
  І як яна прыёмы рана
  
  Жаночыя пераняла!
  
  І хто-б у гэтай даме моднай
  
  Вялікаснай, высокароднай
  
  Сляды дзяўчынкі адшукаў?
  
  І ён ёй сэрца хваляваў!
  
  І гэта ён адзін, бывала,
  
  Пакуль не прыляціць Марфей,
  
  Быў радасцю яе надзей,
  
  Аб ім пры месяцы ўздыхала,
  
  З ім марыла яна ісці
  
  Адзіным шляхам у жыцці!
  
  
  
  XXIX
  
  Пакорны ўзросты ўсе каханню;
  
  Але для сэрцаў юнакоў
  
  Яго карысна парыванне,
  
  Як бура мая для палёў:
  
  Яны ў дажджы страсцей свяжэюць,
  
  І аднаўляюцца, і спеюць —
  
  Жыццё прыносіць з цягам дзён
  
  Духмяны цвет, салодкі плён.
  
  Ды ў позні наш узрост бясплённы,
  
  На павароце нашых лет,
  
  Маркотны страсці мёртвы след:
  
  Так восеньскі віхор сцюдзёны
  
  У гразь ператварае дол
  
  І агаляе лес вакол.
  
  
  
  ХХХ
  
  Так, наш Еўгені закахаўся
  
  Ужо ў Тацяну, як дзіця;
  
  Маркотным марам ён аддаўся,
  
  Ён у палове пачуцця
  
  Праводзіць дзень і ноч да ранку,
  
  І да яе шклянога ганку
  
  Ён пад’язджае кожны дзень;
  
  За ёй ганяецца, як цень;
  
  Падаўшы ёй боа на плечы,
  
  Шчаслівым чуецца герой,
  
  Альбо тады, калі рукой
  
  Рукі кранецца недарэчы,
  
  Ці як рассуне перад ёй
  
  Натоўп ліўрэй Онегін мой.
  
  
  
  XXXI
  
  Яна яго не заўважае,
  
  Як ён ні прагне, хоць памры.
  
  Як і раней, яго прымае,
  
  Пры стрэчах скажа словы тры,
  
  Парой здалёк паклон адважыць,
  
  Зусім часамі не заўважыць:
  
  Какецтва ў ёй шукаць — дарма —
  
  Яго і ў звычаі няма.
  
  Онегін, бедны мой, бляднее:
  
  Ёй не відно, ці не шкада;
  
  Онегін сохне і — бяла —
  
  Ледзь не сухотамі хварэе.
  
  Шлюць к дактарам яго сябры,
  
  Шлюць на курорты — дактары.
  
  
  
  XXII
  
  Не едзе ён. Хоць і зарана
  
  Гатоў да прадзедаў пісаць
  
  Аб хуткай стрэчы. Ды Тацяна
  
  Таго не хоча заўважаць.
  
  А ён упарты, не здаецца,
  
  Турбуецца, ды спадзяецца;
  
  Смялей здаровага, герой
  
  Княгіне слабаю рукой
  
  Тымчасам піша ліст прачуты.
  
  Хоць сэнсу мала, слоў няма,
  
  Ў лістах ён бачыў нездарма;
  
  Але сардэчныя пакуты
  
  Яго, відаць, змаглі зусім.
  
  Вось што ў лісце пісаў ён тым.
  
  
  
  ЛІСТ ОНЕГІНА ДА ТАЦЯНЫ
  
  «Прадбачу ўсё: пакрыўдзіць вас
  
  Мой ліст, які ў тузе пішу я.
  
  Знявагу горкую якую
  
  Ваш позірк кіне мне ў адказ!
  
  Чаго хачу? з якой прычыны
  
  Выказваю сваю душу?
  
  На злосныя, магчыма, кпіны
  
  Я свой сардэчны ліст пішу!
  
  
  
  Вас напаткаўшы выпадкова,
  
  Пяшчотнае пачуў я слова,
  
  Ды веры я яму не даў:
  
  Не даў прывычцы любай ходу;
  
  Сваю абрыдлую свабоду
  
  Я загубіць не пажадаў.
  
  Яшчэ адно нас разлучыла…
  
  Ахвярай горкай Ленскі стаў...
  
  Ад усяго, што сэрцу міла,
  
  Тады я сэрца адарваў;
  
  Чужы для ўсіх, незакаханы,
  
  Я думаў: вольнасць і спакой
  
  Замена шчасцю. Божа мой!
  
  Як я за гэта пакараны!
  
  
  
  Штодня вас бачыць між людзей,
  
  Ісці за вамі крок за крокам,
  
  Усмешку вуснаў, рух вачэй
  
  Лавіць замілаваным вокам,
  
  Вас чуць і раву мець зусім
  
  Ўсе вашы вартасці душою,
  
  Нямець ад мукі... вось у чым
  
  Я шчасце бачу дарагое!
  
  
  
  Яго не маю: дзеля вас
  
  Скрозь валачуся я наўдачу;
  
  Дарэмна дарагі мой час
  
  Так у тузе самотнай трачу —
  
  Мінаюць дні ў суцэльным сне.
  
  Яны цяжарам сталі мне.
  
  Але: мой век не за гарою;
  
  Ды каб прадоўжыць час жыцця,
  
  Быць пэўным мушу раніцою,
  
  Што вас удзень пабачу я...
  
  
  
  Баюся: ліст пішу дарэмны,
  
  І вы палічыце за твор
  
  Яго і хітры і нікчэмны —
  
  І чую гнеўны ваш дакор.
  
  Калі-б вы зналі, як жахліва
  
  Стамляцца смагаю любві,
  
  Гарэць — і розумам цярпліва
  
  Кіпенне стрымліваць крыві;
  
  Жадаць абняць у вас калені
  
  І ў слёзак выліць каля ног
  
  Усе жаданні і імкненні,
  
  І ўсё, што-б выказаць я мог,
  
  
  
  Аднак імкнуць быць далёкім,
  
  Халодным у часы размоў,
  
  Ад шчырых адмаўляцца слоў,
  
  Глядзець на вас вясёлым вокам!..
  
  
  
  Хай будзе гэтак, я сказаў
  
  Нарэшце, сам сабе: даволі;
  
  Я вырашыў, я ў вашай волі,
  
  Так, мусіць, лёс зрабіць жадаў».
  
  
  
  XXXIII
  
  Няма адказу. І на новы
  
  Ягоны ліст не йдзе адказ.
  
  На раут едзе вечаровы,
  
  Зайшоў. Яна яму якраз
  
  Насустрач — як глядзіць сурова!
  
  Яго не бачыць, з ім ні слова;
  
  У! вее ад яе якой
  
  Сцюдзёнай, лютаю зімой!
  
  З упартых вуснаў ганьбаванне
  
  Ледзь не зляціць, не загучыць.
  
  Онегін на яе глядзіць:
  
  Дзе нерашучасць, спачуванне?
  
  Дзе слёзы? Іх шукаць не след!
  
  На твары толькі гневу след...
  
  
  
  XXXIV
  
  Ды, можа, бояані такое,
  
  Каб муж ці свет не адгадаў
  
  Дзявочай слабасці былое...
  
  Таго, што мой Онегін знаў.
  
  Надзей няма! Ён ад’язджае,
  
  Сваё вар’яцтва праклінае —
  
  І, трапіўшы ў яго палон,
  
  На ўсё ізноў забыўся ён.
  
  І у маўклівым кабінеце
  
  Яму згадалася пара,
  
  Калі штодня за ім хандра
  
  Ганялася ў тлумлівым свеце,
  
  І ў кут, схапіўшы за каўнер,
  
  Яго заперла, як цяпер.
  
  
  
  XXXV
  
  Ізноў пачаў чытаць ён з гора.
  
  Чытаў Гібона і Русо,
  
  Манзоні, Гердэра, Шамфора,
  
  Madame de Staël, Біша, Тісо,
  
  Чытаў скептычнага ён Беля,
  
  Чытаў ён творы Фантэнеля,
  
  І нашых песняроў чытаў,
  
  Нічога прэч не адкідаў:
  
  Ні альманахі, ні журналы,
  
  Дзе ўпарта вучаць нас штодня,
  
  Дзе сёння не ў пашане я,
  
  І дзе такія мадрыгалы
  
  Сабе я сустракаў не раз —
  
  È sempre bene**, мой адказ.
  
  
  
  XXXVI
  
  І што ж? Глядзела ў кнігу вока,
  
  Аднак ляцелі думкі ўдаль;
  
  Цясніліся ў душу глыбока
  
  Жаданні, мары, сум і жаль.
  
  Між друкаванымі радкамі
  
  Чытаў другімі ён вачамі
  
  Радкі другія. Трапіў ён
  
  У мар і дум сваіх палон.
  
  У іх жылі паданні, згадкі
  
  Сардэчнай, цёмнай старыны,
  
  Ні з чым не звязаныя сны,
  
  Пагрозы, таямніц адгадкі,
  
  Плына казкі доўгай і жывой,
  
  Ці ліст дзяўчыны маладой.
  
  
  
  XXXVII
  
  І паступова ў аняменне
  
  Ён думкі акунаў свае,
  
  А перад ім яго ўяўленне
  
  Малюнкі розныя снуе.
  
  То бачыць: на расталым снезе
  
  Ляжыць, як быццам на начлезе,
  
  Заснуўшы моцным сном. юнак,
  
  І голас чуць: забіты? так!
  
  То бачыць ворагаў забытых,
  
  Альбо паклёпнікаў былых,
  
  І кола здрадніц маладых,
  
  Альбо сяброў, даўно пазбытых,
  
  То сельскі дом — і ля акна
  
  Сядзіць яна… і ўсё яна!
  
  
  
  XXXVIII
  
  Ён так прывык губляцца ў гэтым,
  
  Што ледзь не звар’яцеў зусім,
  
  Альбо ледзь-ледзь не стаў паэтам.
  
  Вось дзе зрабіў бы ласку ўсім!
  
  А як жа: сілай чаравання,
  
  Расійскага вершаскладання,
  
  Мой бедны вучань, быццам маг,
  
  Ледзь у самоце не дасяг.
  
  Ён быў падобны да паэта,
  
  Калі ў кутку сядзеў адзін,
  
  І перад ім палаў камін,
  
  І мармытаў ім: Benedetta***,
  
  Ці Idol mio**** мармытаў
  
  І ў полымя туфель губляў.
  
  
  
  XXXIX
  
  Зімы суровай час мінаўся,
  
  Вясна выходзіла ў прастор.
  
  І ні паэтам ён не стаўся,
  
  Не звар’яцеў і не памёр.
  
  Вясна жывіць яго настроі.
  
  Сама запёртыя пакоі,
  
  Дзе сумаваў ён, як сурок,
  
  Самотны, цесны свой куток
  
  Ён ясным ранкам пакідае,
  
  Імчыць, ляціць уздоўж Невы.
  
  Іскрыста сонца з сінявы
  
  Лёд асвятляе; брудна тае
  
  На вулках ускапаны снег.
  
  Куды кіруе саняў бег,
  
  
  
  XL
  
  Па ім Онегін гэтак рана?
  
  Вы здагадаліся аднак:
  
  Прыехаў да сваёй Тацяны
  
  Непаправімы мой дзівак.
  
  Нібы мярцвяк, ідзе нябога;
  
  Няма ў прыёмнай анікога,
  
  Ідзе далей; у залю сам
  
  Ён дзверы адчыніў. Што там
  
  Яго раптоўна так здзіўляе?
  
  Сядзіць у залі перад ім
  
  Княгіня, бледная зусім,
  
  Адна і нейкі ліст чытае
  
  І ціха слёзы лье ракой,
  
  Прыпаўшы на руку шчакой.
  
  
  
  XLI
  
  О, хто-б пакуты, хваляванні
  
  Ў яе вачах не прачытаў!
  
  Мінулай Тані, беднай Тані
  
  Хто-б у княгіні не пазнаў!
  
  З тугой, у горкім аняменні
  
  Да ног яе прыпаў Еўгені;
  
  Яна, ўздрыгнуўшы ад таго,
  
  Без злосці, моўчкі на яго
  
  І без здзіўлення пазірае...
  
  Усё ёй зразумела ў ім —
  
  У хворым, згаслым і нямым.
  
  Дзяўчына простая, былая,
  
  З ранейшай марай і душой,
  
  Прачнулася цяпер у ёй.
  
  
  
  XLII
  
  Устаць яго не прымушае,
  
  З яго не зводзіць позірк свой,
  
  Ад прагных губ не адымае
  
  Рукі знямелае сваёй.
  
  У чым цяпер яе жаданне?..
  
  Праходзіць доўгае маўчанне,
  
  Яна гаворыць, як у сне:
  
  «Устаньце; хопіць. Трэба мне
  
  Праўдзівыя сказаць вам словы.
  
  Онегін, помніце той час,
  
  Як я ў прысадах стрэла вас,
  
  Як ваш тады урок суровы
  
  Спакойна выслухала я?
  
  Цяпер, аднак, чарга мая.
  
  
  
  XLIII
  
  Онегін, я тады другою,
  
  Я маладзейшаю была,
  
  І я кахала. Што-ж за тое
  
  У сэрцы вашым я знайшла?
  
  Які адказ? Прысуд суровы.
  
  Ці праўда? Вам былі не новы
  
  Прызнанні простыя, любоў?
  
  І сёння — божа! — стыне кроў,
  
  Халодны позірк як згадаю
  
  І тыя словы... Але вас
  
  Не вінавачу: вы ў той час
  
  Былі сумленнымі, я знаю,
  
  Праўдзівымі перада мной:
  
  Я ўдзячна нам душою ўсей...
  
  
  
  XLIV
  
  Тады ў цішы глухой пустэлі,
  
  Ўбаку ад шумнае Масквы, —
  
  Ці праўда? — да мяне не мелі
  
  Цікавасці прыкметнай вы?
  
  Чаму-ж цяпер я на прыкмеце?
  
  Ці не таму, што ў гэтым свеце
  
  Штодня з’яўляюся, жыву,
  
  Багатай, знанаю слыву,
  
  Што муж скалечаны вайною,
  
  Двор не забыў ягоных ран?
  
  Ці не таму, што мой раман
  
  Заўважан быў-бы грамадою,
  
  Што мог-бы ён прынесці там
  
  Няславу мне і славу вам?
  
  
  
  XLV
  
  Цяпер я плачу... калі Тані
  
  Вы не набыліся былой,
  
  Дык знайце: горкія спатканні
  
  І ваш урок суровы той
  
  Ніколі-б я не памяняла
  
  На страсць, што вас сюды прыгнала,
  
  На вашы слёзы і лісты.
  
  Да мар, да год маіх тады
  
  У вас была хаця-б павага,
  
  Пачуцце чыстае было...
  
  А сёння!.. што вас прывяло
  
  Да ног маіх? якая прага?!
  
  Як і сэрцам, розумам такім
  
  Быць пачуцця рабом слабым?
  
  
  
  XLVI
  
  А мне, Онегін, бляск і ззянне
  
  Жыцця нялюбай мішуры,
  
  Маё пустое красаванне,
  
  Мой модны дом і вечары...
  
  Што ў іх? Цяпер аддаць я рада
  
  Усю нікчэмнасць маскарада,
  
  Увесь і бляск, і шум, і чад
  
  За шафу кніг, за дзікі сад,
  
  За бедны дом, прысады тыя,
  
  За той куток, дзе ў першы раз,
  
  Онегін, бачыла я вас,
  
  Яшчэ за могілкі старыя,
  
  Дзе сёння крыж і засень хвой
  
  Над беднай няняю маёй...
  
  
  
  XLVII
  
  А шчасце нашае бясспрэчна
  
  Было так блізка!.. Ды мая
  
  Вядома доля. Недарэчна,
  
  Магчыма, замуж вышла я:
  
  Мяне ўсе дні, усе часіны
  
  Маліла маці; для дзяўчыны
  
  Аднолькавымі ў горкі час
  
  Былі ўсе выбары. Я вас
  
  Прашу забыць мяне. Я знаю,
  
  Я знаю: ёсць сумленне ў вас,
  
  А ў сэрцы гонар не пагас,
  
  Хітрыць не след: я вас кахаю,
  
  Ды верна мужу я свайму —
  
  Навек аддадзена яму».
  
  
  
  XLVIII
  
  Яна пайшла. Стаіць Еўгені,
  
  Аглушаны, як перуном.
  
  Ахоплены ён у зняменні
  
  Якім бурлівым пачуццём!
  
  Ды раптам шпоры загучалі,
  
  Тацянін муж з’явіўся ў залі,
  
  І тут Онегіна майго
  
  У хвілю роспачы яго,
  
  Чытач, цяпер мы пакідаем,
  
  Надоўга… так. Услед за ім
  
  Блукаць пакінем назусім.
  
  Адзін другога прывітаем
  
  З жаданым берагам. Ура!
  
  Даўно б вось так зрабіць пара!
  
  
  
  XLIX
  
  Якімі б ні ішлі шляхамі,
  
  Чытач, з табою мы ў жыцці,
  
  Бывай. Разыйдземся сябрамі.
  
  Што б ні шукаў ты, каб знайсці,
  
  Тут у радках маіх нядбалых,
  
  Ці згадкі з дзён сваіх нясталых,
  
  Ці адпачынку пасля спраў,
  
  Ці трапных выразаў шукаў,
  
  Альбо памылак граматычных,
  
  У гэтай кніжцы, дай жа бог,
  
  Каб ты для весялосці змог,
  
  Для мар, артыкулаў крытычных,
  
  Знайсці шуканае. Шукай.
  
  Час развітацца нам, бывай!
  
  
  
  L
  
  Бывай і ты, мой друг вандроўны,
  
  І ты, мой верны ідэал,
  
  І ты, плён працы нешматслоўны,
  
  Я з вамі творчасці запал
  
  Зазнаў, каштоўны для паэта,
  
  І забыццё ў віхурах cвета,
  
  Гаворку шчырую сяброў.
  
  Мінула шмат ужо гадоў
  
  З тых дзён, як юная Тацяна,
  
  Онегін з ёй, у цьмяным сне
  
  З’явіліся аднойчы мне —
  
  І далеч вольнага рамана
  
  Я праз крышталь магічны свой
  
  Няясна бачыў хвіляй той.
  
  
  
  LI
  
  Аднак сябры, каму бывала
  
  Я строфы першыя чытаў...
  
  Адных няма, другіх не стала,
  
  Як Садзі некалі сказаў.
  
  Без іх дамаляваў героя,
  
  А тая, любая, з якое
  
  Тацяны я пісаў партрэт...
  
  О, многіх, многіх знік і след!
  
  Шчаслівы той, жыццё хто рана
  
  Пакінуў, не дапіў да дна
  
  Кілішка поўнага віна,
  
  Не дачытаў яго рамана
  
  І раптам развітаўся з ім,
  
  Як я з Онегіным маім.
  
  
  
  * Бывай! і калі мы разлучымся назаўсёды, то бывай назаўсёды.
  
  Байран.
  
  ** Ну што ж, выдатна
  
  *** Цудоўная, дзіўная
  
  **** Мой кумір
  
  Пераклад: Аркадзь Куляшоў
  
  Можа вас зацікавіць : Пятрусь Макаль. Табе, бацькоўская зямля
 Ваша оценка:
Связаться с программистом сайта.

Новые книги авторов СИ, вышедшие из печати:
О.Болдырева "Крадуш. Чужие души" М.Николаев "Вторжение на Землю"

Как попасть в этoт список

Кожевенное мастерство | Сайт "Художники" | Доска об'явлений "Книги"